Wiżajny

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Wiżajny

Ten artykuł dotyczy Wsi. Zobacz też: jezioro Wiżajny.

Wiżajny

wieś
Świetlica i remiza OSP we wsi (2018)
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	suwalski
Gmina	Wiżajny
Wysokość	243 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	882[2][3]
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	16-407[4]
Tablice rejestracyjne	BSU
SIMC	0772174[5]
Położenie na mapie gminy Wiżajny Wiżajny
Położenie na mapie Polski Wiżajny
Położenie na mapie województwa podlaskiego Wiżajny
Położenie na mapie powiatu suwalskiego Wiżajny
54°22′03″N 22°51′55″E/54,367500 22,865278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wiżajny – wieś w Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie suwalskim, na Suwalszczyźnie, siedziba gminy Wiżajny^[5][6]. Dawniej miasto; uzyskały lokację miejską w 1620 roku, zdegradowane w 1870 roku^[7].

Położenie

Wiżajny od początków swego istnienia znajdowały się na terenach przygranicznych. Miejscowość położona jest na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, na północno-wschodnim krańcu Polski, niedaleko granicy z Litwą i obwodem królewieckim. Wieś leży na przesmyku między jeziorami Wistuć i Wiżajny^[8]. We wsi znajduje się kościół oraz stare domy. Przez wieś biegnie droga wojewódzka nr 651^[9].

Historia

Dawniej na terenach gdzie znajduje się miejscowość rozciągały się bagna należące do puszczy sięgającej aż do jeziora Wisztynieckiego na dzisiejszej granicy Litwy i obwodu królewieckiego^[10]. Pierwsi mieszkańcy na tych terenach pojawili się około 11 tysięcy lat temu^[11]. Około tysiąca lat przed naszą erą zaczęto uprawiać rośliny i prowadzić chów zwierząt. Już w II wieku przed naszą erą miejscowość pojawiła się na mapie krainy jaćwieskiej^[11]. Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana była w roku 1253 jako „Weyze”^[9]. Była to przypuszczalnie osada Jaćwingów. W 1549 nad jeziorem założony został przez bojara Piotra Łysego dwór. Piotr Łysy na dworze się nie utrzymał, a jego miejsce zajął Prokop Hryhoriewicz – dworzanin starosty mereckiego^[9]. W XII wieku wieś została podbita przez Krzyżaków (podbój zakończył się w roku 1283)^[11]. Już w XIV wieku we wsi na szlaku kupieckim prowadzącym w stronę Sejn była karczma. W podaniach wymienia się ją jako słynącą z tego, iż w jej menu sztandarowe miejsce zajmowały raki. W 1409 roku miano nimi tu poczęstować króla Jagiełłę^[9]. W roku 1413 tereny pojaćwieskie, w tym miasto królewskie w starostwie niegrodowym wiżańskim zostały włączone do powiatu grodzieńskiego w województwie trockim^[11]. Było w nim jeszcze w końcu XVIII wieku^[12]. W wieku XV na tereny dzisiejszej gminy zaczęli przybywać osadnicy słowiańscy i litewscy^[11]. Źródła pisane wymieniają Wiżajny w 1606 jako miasto, choć data otrzymania praw miejskich nie jest znana^[13]. Wiadomo natomiast, że zostały one potwierdzone w 1693^[9]. W roku 1638 nadane zostały Radziwiłłom^[10]. W roku 1766 miejscowość we władanie otrzymała kobieta o nazwisku Strutyńska^[10], a podczas sejmu warszawskiego w latach 1773–75 w wieloletnią dzierżawę Wiżajny wraz z wsią Bolcie i Żyrwinami oddane zostały Róży Strutyńskiej (z rodziny Platerów)^[13].

Dzięki przygranicznemu położeniu nastąpił szybki i dynamiczny rozwój miasta, jednak zniszczone zostało podczas wojen szwedzkich^[9]. Aby podnieść je z upadku król Jan III Sobieski ufundował szpital i szkołę^{[potrzebny przypis]}. Nowy kościół zbudowany został w roku 1825^[13]. Najlepsze lata dla Wiżajn to XVIII i XIX wiek^[9]. W XIX wieku miejscowość wchodziła w skład ekonomii Kadaryszki. W 1870 roku miejscowość została zdegradowana do rangi wsi, ale do czasów dzisiejszych zachował się miejski układ urbanistyczny^[9]. W 1893 w XIII tomie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego tak pisano o Wiżajnach^[10]:

W 1935 miały miejsce ostre wystąpienia chłopskie spowodowane głodem i bezrobociem. W 1963 wielki pożar zniszczył część zabytkowej zabudowy^[14]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego, wcześniej – do województwa białostockiego. W Wiżajnach stacjonowała strażnica WOP.

 Osobne artykuły: Strażnica Straży Granicznej w Wiżajnach i Placówka Straży Granicznej w Wiżajnach.

Etymologia

Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od litewskiego vežys, oznaczającego raka^[15].

Zabytki

Zabytki:

Do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpisane są następujące obiekty^[16]:

• układ urbanistyczny (część), 1570–1870 (nr rej.: 440 z 28.11.1985)
• kościół parafialny pw. św. Teresy, 1825 (nr rej.: 506 z 23.06.1986)
• dzwonnica, drewniana, 1862 (nr rej.: 506 z 23.06.1986)
• cmentarz parafialny rzymskokatolicki (nr rej.: 721 z 30.08.1989)
• cmentarz ewangelicki (nr rej.: 677 z 26.08.1989)

Transport

• 651 Gołdap – Żytkiejmy – Sejny

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Wiżajnach

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Gminy Wiżajny