Annopol

Ten artykuł dotyczy miasta w województwie lubelskim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Annopol

miasto w gminie miejsko-wiejskiej

Most na Wiśle


Herb	Flaga

Państwo

Polska

Województwo

lubelskie

Powiat

kraśnicki

Gmina

Annopol

Data założenia

XVI / XVII w.

Prawa miejskie

1761–1870, 1996

Burmistrz

Mirosław Gazda

Powierzchnia

7,73^[1] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość

2488^[2]
321 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 15

Kod pocztowy

23-235

Tablice rejestracyjne

LKR

Położenie na mapie gminy Annopol

Położenie na mapie Polski

Położenie na mapie województwa lubelskiego

Położenie na mapie powiatu kraśnickiego

50°53′08″N 21°51′28″E/50,885556 21,857778

TERC (TERYT)

0607024

SIMC

0786213

Urząd miejski

ul. Rynek 1
23-235 Annopol

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Annopol – miasto w Polsce, w województwie lubelskim, w powiecie kraśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Annopol, w pobliżu Wisły, na skraju Małopolskiego Przełomu Wisły.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. tarnobrzeskiego.

Annopol leży w dawnej ziemi lubelskiej na obszarze historycznej Małopolski^[3].

Historia

Annopol powstał na byłych gruntach wsi Rachów, notowanej od XV wieku, która była w XVI i XVII wieku własnością szlacheckich rodzin Rachowskich, Czyżowskich, Morsztynów i Tymińskich. W roku 1415 był własnością szlachecką Jana Dłuto ze Słupia^[4]. W następnych stuleciach powstał port rzeczny na Wiśle. Wykorzystując ten fakt właściciele lokowali tutaj miasto.

Pierwsza informacja o istnieniu Rachowa pochodzi z 1724 r., kiedy to Rachów otrzymał przywilej na jarmarki oraz prawa miejskie^[5]. Nowy dokument na nie dostał właściciel J.T. Morsztyn w 1740 r. Z kolei w 1761 r. Antoni Jabłonowski wystawił dokument, którym nadał miastu, na cześć swej żony Anny, nazwę Annopol. Jednakże, jak to było w przypadku wielu lokowanych miast, nowa nazwa nie od razu się przyjęła^[6]. Wielokrotnie, jeszcze w drugiej połowie XVIII w., nazywano miasteczko Rachowem. Tak było w latach 1765 i 1778. W 1781 r. po raz pierwszy w spisach oficjalnych odnotowano Annopol^[6]. Podobnie zapisano w latach 1786 i 1787, zaś w 1790 r. ponownie widnieje Rachów. W 1792 r. zwano je Hannopol, zaś w wizytacji kościelnej z 1806 r. zapisano obydwie nazwy „oppidum Annopol seu Rachów”. Od 1827 r. używano nazwy Annopol^[6].

Po rozbiorach Polski, decyzją władz rosyjskich 13 stycznia 1870 r. pozbawiono Annopol praw miejskich^[7] (inne źródła mówią o roku 1869^[8]. W 1914 r. w pobliżu Annopola przeprawiły się przez Wisłę oddziały Legionów Polskich oraz oddziały krakowskie 12 Dywizji Piechoty armii austriackiej, które stoczyły pod miastem 23 sierpnia 1914 bój z Rosjanami. Obszerny opis walk pod Annopolem wraz z mapą znalazły się w pamiętnikach gen. Tadeusza Rozwadowskiego dowodzącego austriacką artylerią^[9].

Z dniem 1 stycznia 1996 roku, Rada Ministrów nadała miejscowości ponownie status miasta.

Historia Żydów w Annopolu

W XVII i XVIII stuleciu w miejscowości zaczęli osiedlać się Żydzi, choć najstarsze dokumenty potwierdzające ich obecność w mieście pochodzą dopiero z XVIII stulecia. W 1764 r. mieszkało ich tu 136, a w 1787 r. 106, co stanowiło 44% ogółu mieszkańców. Z czasem następował wzrost liczebności ludności żydowskiej – w 1897 r. w Annopolu mieszkało 575 wyznawców religii mojżeszowej, a w 1921 r. 1251, co stanowiło 72,9% ogółu ludności. Annopolscy Żydzi zajmowali się głównie handlem zbożem i bydłem, propinacją alkoholu, dzierżawą karczm, składów solnych i sadów, a także rzemiosłem i lichwą.

W mieście działała kasa GMAH, bank żydowski, związek rzemieślników prowadzący zajęcia wieczorowe i kulturalne, działały partie i pionierskie grupy syjonistyczne, Agudat Israel oraz niewielka grupa Bundu^[10].

Po wybuchu II wojny światowej do Annopola przybyło wielu żydowskich uciekinierów z innych części Polski, m.in. z Kalisza i Łodzi. Kilka dni po zajęciu miasta Niemcy zamordowali rabina Raphaela Leventhala oraz miejscowego szawa (rzeźnika i egzaminatora) Labela Korono. Okupanci utworzyli Juderant. Na jego czele stał Bunem Mandelkar, przedwojenny przewodniczący gminy żydowskiej. W styczniu 1940 roku Niemcy powiesili dziesięciu Żydów oskarżonych o handel na czarnym rynku. Od marca 1940 roku miejscowi Żydzi zostali zobowiązani do noszenia na ramieniu opasek z gwiazdą Dawida^[10]. Niemcy utworzyli dwa obozy pracy dla Żydów w Rachowie i Janiszowie, a wiosną 1940 utworzyli getto, powstała policja żydowska, którą dowodził Benjamin Katzenelbogen. W maju 1942 w Annopolu było około 2000 Żydów.15 października 1943 okupanci zaczęli likwidować getto. Po wstępnej selekcji, zdrowe i silne osoby zostały skierowane do obozów pracy w Janiszowie i Gościeradowie. Osoby stare i niedołężne zostały na miejscu zamordowane. Resztę ludności żydowskiej wysłano do getta w Kraśniku i potem do obozu w Bełżcu, gdzie zostali zamordowani^[11]^[12].

Żydzi w Annopolu mieli dwie synagogi – starą i nową i dwa cmentarze – stary i nowy^[13]^[14].

1 stycznia 1996 roku Annopol na powrót odzyskał prawa miejskie^[5].

Zabytki i atrakcje turystyczne

Brama, mur./kam. – XIX wiek (Dzisiaj zabudowana)
Gorzelnia – 1909 r., od około 1920 r. młyn
Kościół parafialny – drewniany św. Joachima i Anny z 1740 r.
Kapliczka przy ulicy Radomskiej
Małopolski Przełom Wisły
Ośmiorak, mur. – druga połowa XIX wieku
Park krajobrazowy – XIX/XX wiek
Spichlerz, mur., – XIX/XX wiek
ul. Kościuszki: domy nr 4, 8, 10, 12 – początek XX wieku
ul. Lubelska: domy nr 1, 9, 13, 27 – mur. lata 20. XX wieku
Murowany kościół według projektu Stanisława Fertnera – 1936–1938
Wzniesienia Urzędowskie
Cmentarz żydowski

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Annopola w 2014 roku^[15].

Transport

W Annopolu znajduje się most przez Wisłę w ciągu drogi krajowej nr 74. Przez miasto przebiegają również drogi wojewódzkie nr 824 i droga wojewódzka nr 854. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 2488 mieszkańców^[2].

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki:
- parafia św. Joachima i Anny
Świadkowie Jehowy:
- zbór Annopol (Sala Królestwa ul. Puławska 22)^[16]

Przypisy

↑ GUS. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Stan w dn. 2022-01-01. Format XLSX tabl. 22
↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-18] .
↑ Henryk Seroka: Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2002, s. 177. ISBN 83-7181-233-7. [dostęp 2022-06-22]. Cytat: Ostatnimi miastami prywatnymi, które otrzymały takie godła, były lokowane w ziemi lubelskiej, Annopol (ok. 1724 r .) oraz Frampol (1736 r .). (pol.).
↑ Słownik Historyczno-Geograficzny Lubelszczyzny, s. 193.
↑ ^a ^b Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18-19.
↑ ^a ^b ^c Stefan Wojciechowski, Anna Sochacka, Ryszard Szczygieł: Dzieje Lubelszczyzny – Osady zaginione i o zmienionych nazwach. T. Tom IV. Lublin: Lubelskie Towarzystwo naukowe, 1986. ISBN 83-01-05651-7.
↑ Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 471).
↑ Robert Krzysztofik: Lokacje miejskie na obszarze Polski : dokumentacja geograficzno-historyczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007, s. 18-19.
↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015, ISBN 978-83-7181-899-8.
↑ ^a ^b אַנוֹפּוֹל-רַחוּב (Annopol-Rachów) | האנציקלופדיה של הגטאות [online], yadvashem.org [dostęp 2024-04-22] (hebr.).
↑ Annopol-Rachow, [w:] Shumel Spector, Geoffrey Wigoder (red.), Encyclopedia of Jewish Life Before and Durinfg the Holocaust, New York 2001, s. 46.
↑ Historia społeczności | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2021-10-23] .
↑ Zobacz stronę Żydowskiego Instytutu Historycznego poświęconą Annopolowi https://web.archive.org/web/20101227010319/http://www.jewishinstitute.org.pl/pl/gminy/miasto/521.html.
↑ Zobacz stronę poświęconą cmentarzowi żydowskiemu w Annopolu http://www.kirkuty.xip.pl/annopol.htm.
↑ Annopol w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-24] .

Linki zewnętrzne

Annopol 1(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 39 .
Oficjalna strona miasta
Historia Żydów w Annopolu na portalu Wirtualny Sztetl

Annopol

Części miasta wg TERYT	Lipka Podlesie Rachów

Gmina Annopol

Siedziba gminy: Annopol

Wsie	Anielin Baraki Bliskowice Borów Dąbrowa Grabówka Grabówka Ukazowa Jakubowice Huta Janiszów Kopiec Kosin Natalin Nowy Rachów Opoczka Mała Opoka Duża Opoka-Kolonia Popów Stary Rachów Świeciechów Duży Świeciechów Poduchowny Sucha Wólka Wymysłów Zabełcze Zastocze
Kolonie	Chamówka Grabówka-Kolonia Józefin Lasek Michalin Niedbałki Zofipole Zychówki
Osada	Kozłówka
Integralne części wsi	Karasiówka Rakówka Stara Wieś

Powiat kraśnicki

Miasta	Annopol Kraśnik Urzędów
Gminy miejskie	Kraśnik
Gminy miejsko-wiejskie	Annopol Urzędów
Gminy wiejskie	Dzierzkowice Gościeradów Kraśnik Szastarka Trzydnik Duży Wilkołaz Zakrzówek

Powiat janowski (1867–1945 i 1956–75)

Siedziba powiatu – Janów (Lubelski)

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945 i 1956–75)
Miasta (1867–1945 → i 1956–75)	Annopol (do 1870) Janów (Lubelski) Kraśnik (do 1945 →) Modliborzyce (do 1870) Urzędów (do 1870) Zaklików (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1945 → i 1973–75)	Annopol (1874–1945) Batorz (1926–45) Brzozówka (do 1945) Chrzanów Dzierzkowice (do 1945) Dzwola (od 1973) Godziszów (od 1973) Gościeradów (do 1945) Janiszów (do 1874) Janów Lubelski (od 1973) Kawęczyn (1874–1945) Kosin (1874–1945) Księżomierz (do 1868) Modliborzyce Moniaki (do 1868) Olbięcin (do 1874) Ostrów (do 1870) Potok (Wielki) Rachów (do 1874) Stróża (do 1874) Studzianki (do 1868) Świeciechów (do 1877) Trzydnik (187?–1945) Urzędów (1870–1945) Wilkołaz (do 1945) Zaklików (187?–1945) Zakrzówek (do 1945) Zdziechowice (do 1874) Zdziłowice (do 1874) Zofianka (do 1874)
Gromady (1954–72)	Biała (← 1956–72) Chrzanów (← 1956–72) Dzwola (← 1956–61) Godziszów (← 1956–72) Kawęczyn (← 1956–72) Kocudza (← 1956–72) Krzemień (← 1956–72) Łada (← 1956–61) Modliborzyce (← 1956–72) Momoty Górne (← 1956–72) Potoczek (← 1956–72) Potok Wielki (← 1956–72) Potok-Stany (← 1958–??) Stojeszyn (← 1956–61) Wierzchowiska (← 1956–72) Wolica (← 1956–59) Zdziłowice (← 1956–72)

Miasta województwa lubelskiego

Miasta powiatowe

Miasta powiatów grodzkich	Biała Podlaska Chełm Lublin Zamość
Miasta powiatów ziemskich	Biłgoraj Hrubieszów Janów Lubelski Krasnystaw Kraśnik Lubartów Łęczna Łuków Opole Lubelskie Parczew Puławy Radzyń Podlaski Ryki Świdnik Tomaszów Lubelski Włodawa

Miasta gminne

Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870

Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.

Adamów (1539–1870)
Aleksandrów Łódzki (1822–1870, od 1924)
Andrzejewo (1528–1870)
Annopol (1761–1870, od 1996)
Babiak (1815–1870)
Bakałarzewo (1570–1870)
Balwierzyszki (1520–1870)
Baranów (1544–1870)
Bełchatów (1737–1870, od 1925)
Bełżyce (1417–1870, od 1958)
Będków (1453–1870)
Biała Rawska (1498–1510, 1521–1870, od 1925)
Białaczów (1456–1674, 1787–1870, od 2024)
Białobrzegi (1540–1870, od 1958)
Bielawy (1403–1870)
Bielsk (1373–1870)
Bieżuń (1406–1674, 1767–1870, od 1994)
Biskupice (1450–1870)
Bobrowniki (1403–1870, od 2024)
Bobrowniki (1485–1870)
Bodzanów (1351–1870, od 2023)
Bodzentyn (1355–1870, od 1994)
Bogoria (1616–1870, od 2024)
Bolesławiec (1266–1870, od 2024)
Bolimów (1370–1870, od 2022)
Brdów (1436–1870)
Brok (1501–1870, od 1922)
Brudzew (1458–1870)
Burzenin (1378–1870)
Busko-Zdrój (1287–1870, od 1916)
Bychawa (1537–1870, od 1958)
Cegłów (1621–1870, od 2022)
Chocz (1382–1870, od 2015)
Chodecz (1442–1812, 1822–1870, od 1921)
Chodel (1517–1824, 1838–1870)
Chorzele (1542–1870, od 1919)
Ciechanowiec Nowe Miasto (1580–1795, 1807–1870, 1938→***)
Ciepielów (1548–1870, od 2024)
Czeladź (1242–1870, od 1915)
Czemierniki (1509–1870, od 2024)
Czersk (1350–1870)
Czerwińsk nad Wisłą (1373–1870, od 2020)
Czyżew (1738–1870, od 2011)
Ćmielów (1505–1870, od 1962)
Daleszyce (1569–1870, od 2007)
Dąbrowice (1455–1870, od 2023)
Denków (1564–1870, 1954→***)
Dobra (1392–1870, od 1919)
Dobrzyń nad Drwęcą (1789–1870, 1919–1950→*)
Drobin (1511–1870, od 1994)
Drzewica (1429–1870, od 1987)
Działoszyn (1412–1870, od 1994)
Filipów (1570–1870)
Firlej (1557–1870)
Frampol (1738–1870, od 1993)
Gielniów (1455–1870, od 2024)
Gliniany (1595–1870)
Głowaczów (1445–1870, od 2024)
Głowno (1427–1870, od 1925)
Głusk (1688–1870, 1989→***)
Gniewoszów (1693–1870)
Golina (1330–1870, od 1921)
Goraj (1405–1870, od 2021)
Gorzków-Osada (1689–1870)
Goszczyn (1386–1870)
Gowarczów (1430–1870, od 2024)
Góra Kalwaria # (1670–1883, od 1916)
Grabowiec (1601–1870)
Grabowiec (1418–1870)
Grabów (1372–1690, 1800–1870, od 2024)
Grajewo (1540–1870, od 1919)
Granica (1735–1870, 1965→****)
Grocholice (1485–1870, 1977→***)
Grodzisk Mazowiecki (1522–1870, od 1916)
Grzegorzew (1435–1870)
Horodło (1432–1870)
Horodyszcze (1558–1870)
Iłów (1506–1870)
Iłża (1239–1870, 1916–1919, od 1925)
Inowłódz (1350–1870, od 2024)
Iwaniska (1403–1870, od 2022)
Iwanowice (1460–1870)
Izbica (1750–1870, od 2022)
Izbica Kujawska (1394–1870, od 1973)
Jadów (1823–1870, od 2023)
Janowiec (1537–1870)
Janowo (1421–1870)
Janów (1696–1870)
Janów Podlaski (1465–1870, 1919–1940, 1944–1946)
Jarczów (1775–1870)
Jastrząb (1422–1870, od 2023)
Jedlińsk (1530–1870)
Jeziorzany (Łysobyki) (1498–1870)
Jeżów (1334–1870, od 2023)
Jędrzejów (1271–1870, od 1916)
Józefów (1725–1870, od 1988)
Józefów nad Wisłą (1687–1870, od 2018)
Kamieńczyk (1428–1870)
Kamieńsk (1374–1870, od 1994)
Kamionka (1469–1870, od 2021)
Karczew (1548–1870, od 1959)
Kazanów (1566–1870)
Kazimierz (1288–1870)
Kazimierz Biskupi (1287–1870)
Kazimierz Dolny (1348–1870, od 1927)
Kiernozia (1523–1579, 1784–1870, od 2024)
Kikół (1791–1870, od 2024)
Kleczew (1366–1870, od 1919)
Klimontów (1604–1870, od 2020)
Klwów (1413–1870)
Kłobuck (1339–1870, od 1919)
Kłodawa (1383–1870, od 1925)
Kock (1417–1870, od 1919)
Kodeń (1511–1870)
Kołbiel (1532–1870)
Komarów-Osada (1748–1870)
Koniecpol (1403–1870, od 1927)
Konstantynów (1729–1870)
Konstantynów Łódzki (1830–1870, od 1924)
Końskowola (1532–1870)
Koprzywnica (1262–1870, od 2001)
Kosów Lacki (1723–1870, od 2000)
Koszyce (1374–1870, od 2019)
Kowal (1339–1870, od 1919)
Koziegłowy (1472–1870, od 1950)
Koźminek (1369–1870, od 2021)
Krasnobród (1576–1870, od 1994)
Krasnosielc (1824–1870)
Kromołów (1388–1870, 1977→***)
Krośniewice (1452–1870, od 1926)
Kryłów (1523–1870)
Krzepice (1357–1870, od 1915)
Krzeszów (1641–1870)
Książ Wielki (1372–1870, od 2023)
Kuczbork-Osada (1384–1870)
Kunów (1467–1870, od 1990)
Kurów (1442–1870)
Kurozwęki (1347–1870)
Kurzelów (1285–1870)
Lasocin (1547–1870)
Latowicz (1423–1870, od 2023)
Lądek (1269–1870)
Lelów (1314–1870)
Lipsk (1580–1870, od 1983)
Lipsko (1613–1870, od 1958)
Liw (1421–1870)
Lubień Kujawski (1489–1870, od 1919)
Lubraniec (1509–1870, od 1919)
Ludwinów (1719–1870)
Lutomiersk (1274–1870, od 2022)
Lututów (1406–1720, 1843–1870, od 2020)
Łagów (1375–1870, od 2018)
Łaskarzew (1418–1870, od 1969)
Łaszczów (1549–1870, od 2010)
Łomazy (1566–1870)
Łosice (1505–1870, od 1919)
Łoździeje (1597–1870, od 1946)
Maciejowice (1507–1870, od 2024)
Magnuszew (1377–1576, 1776–1870, od 2024)
Małogoszcz (1408–1870, od 1996)
Markuszów (1330–1870)
Michów (1531–1870)
Miedzna (1470–1870)
Modliborzyce (1642–1870, od 2014)
Modrzejów (1706–1870, 1915→***)
Mogielnica (1317–1870, od 1916)
Mokobody (1496–1870)
Mordy (1488–1870, od 1919)
Mrzygłód (1412–1870, 1915–1919; 1983→***)
Mstów (1278–1870)
Myszyniec (1791–1870, od 1993)
Nadarzyn (1453–1870)
Nowa Brzeźnica (1287–1870)
Nowa Słupia (1351–1870, od 2019)
Nowe Brzesko (1279–1870, od 2011)
Nowe Miasto (1420–1870, od 2022)
Nowe Miasto nad Pilicą (1400–1870, od 1916)
Nowogród (1427–1870, od 1927)
Nowy Korczyn (1258–1870, 1916–1919, od 2019)
Nur (1416–1870)
Odrzywół (1418–1870, od 2024)
Ogrodzieniec (1386–1870, od 1973)
Okuniew (1538–1870)
Oleśnica (1470–1870, od 2019)
Olita (1581–1870, od 1977)
Olsztyn (1488–1870, od 2022)
Opatowiec (1271–1870, od 2019)
Opatówek (1338–1870, od 2017)
Opole Lubelskie (1418–1870, od 1957)
Orchówek (1506-XVIII, 1775–1870)
Osieck (1558–1870, od 2024)
Osiek (1430–1870, od 1994)
Osięciny (1824–1870)
Osmolin (1462–1870)
Ostrów Lubelski (1548–1870, od 1919)
Ożarów (1569–1870, od 1988)
Pacanów (1265–1870, od 2019)
Pajęczno (1276–1870, od 1958)
Parysów (1538–1870)
Parzęczew (1421–1870, od 2024)
Pawłów (1470–1870)
Piaseczno (1429–1870, od 1916)
Piaski (1456–1870, od 1993)
Piątek (1339–1870, od 2020)
Pierzchnica (1370–1870, od 2019)
Pilica (1394–1870, od 1994)
Pilwiszki (1536–1870)
Piotrków Kujawski (1738–1870, od 1998)
Piszczac (1530–1870, od 2024)
Pławno (1544–1870)
Poddębice (1400–1673, 1822–1870, od 1934)
Połaniec (1264–1870, od 1980)
Poniemuń (1763–1825, 1836–1870, 1931→***)
Praszka (1392–1870, od 1919)
Proszowice (1358–1870, od 1923)
Przedecz (1363–1870, od 1919)
Przerośl (1576–1870)
Przybyszew (1396–1870)
Przyrów (1369–1870, od 2024)
Przysucha (1710–1870, od 1958)
Przytyk (1333–1870, od 2024)
Puchaczów (1527–1870)
Pyzdry (1257–1870, od 1919)
Raciąż (1425–1870, od 1922)
Raciążek (1317–1870)
Raczki (1703–1870)
Radoszyce (1370–1870, 1915–1919, od 2018)
Radzanów (1400–1870)
Radziejów (1252–1870, od 1919)
Radziłów (1466–1870)
Rajgród (1566–1870, od 1924)
Raków (1569–1870)
Rejowiec (1547–1870, od 2017)
Rossosz (1584–1870)
Rozprza (1272–1870, od 2023)
Różan (1378–1870, od 1919)
Rychwał (1458–1870, od 1921)
Ryczywół (1369–1870)
Rzgów (1502–1870, 1915–1919, od 2006)
Sapieżyszki (1825–1870)
Sarnaki (1754–1870)
Sawin (1492–1870)
Secemin (1395–1870)
Sereje (1511–1870)
Serock (1417–1870, od 1923)
Serokomla (1537–1870)
Sieciechów (1370–1870)
Siennica (1526–1870, od 2024)
Sienno (1421–1870, od 2024)
Siewierz (1304–1870, od 1962)
Simno (1626–1870, od 1956)
Skalbmierz (1342–1870, od 1927)
Skała (1262–1870, od 1987)
Skaryszew (1264–1870, od 1922)
Skępe (1445–1870, od 1997)
Skrzynno (1308–1870)
Skulsk (1384–1504, 1566–1662, 1793–1870)
Sławatycze (1577–1870)
Sławków (1286–1870, 1958–1977→**, od 1984)
Słomniki (1358–1870, od 1917)
Służewo (1339–1870)
Sobków (1563–1870)
Sobota (1393–1870)
Sochocin (1385–1870, od 2021)
Sokoły (1827–1870, 1919–1950)
Solec nad Wisłą (1370–1870, 1916–1919, od 2021)
Sompolno (1477–1870, od 1973)
Sopoćkinie (1560–1870)
Stanisławów (1523–1870)
Staw (1405–1870)
Stawiski (1702–1871, od 1915)
Stawiszyn (1291–1870, od 1915)
Sterdyń (1737–1870)
Stężyca (1330–1870)
Stoczek Łukowski (1540–1870, od 1919)
Stopnica (1362–1870, 1916–1919, od 2015)
Stryków (1394–1870, od 1923)
Sudargi (1724–1870)
Sulejów (1296–1870, od 1927)
Szadek (1295–1870, od 1919)
Szczekociny (1470–1870, od 1923)
Szczerców (1364–1870)
Szreńsk (1383–1870)
Szydłów (1329–1870, od 2019)
Ślesin (1358–1579, 1618–1870, od 1921)
Śniadowo (1775–1870)
Tarczyn (1353–1870, od 2003)
Tarłów (1550–1870)
Tarnogóra (1548–1870)
Tarnogród (1567–1870, 1915–1919, od 1987)
Tuliszków (1458–1870, od 1919)
Turobin (1420–1870, od 2024)
Tuszyn (1416–1870, od 1924)
Tyszowce (1419–1870, od 2000)
Uchanie (1484–1870)
Ujazd (1428–1870, od 2023)
Uniejów (1331–1870, od 1919)
Urzędów (1405–1870, od 2016)
Waśniów (1351–1870)
Wąchock (1454–1870, od 1994)
Wąsosz (1436–1870)
Wąwolnica (1346–1870)
Widawa (1388–1870)
Wieniawa (1768–1870, 1916→***)
Wieruszów (1368–1870, od 1919)
Wierzbica (1469–1870)
Wierzbnik (1624–1870, 1916–1939→*)
Wilczyn (1458–1478, 1485–1870)
Wiskitki (1595–1870, 1916–1919, od 2021)
Wisznice (1579–1870)
Wisztyniec (1570–1870)
Wiślica (1345–1870, od 2018)
Wizna (1435–1870)
Wiżajny (1620–1870)
Władysławów (1727–1870, 1919–1934)
Włodowice (1386–1870, od 2023)
Włoszczowa (1539–1870, od 1916)
Wodzisław (1366–1870, od 2021)
Wohyń (1519–1870)
Wojsławice (1445–1870)
Wolanów (1773–1870)
Wolbórz (1273–1870, od 2011)
Wolbrom (1321–1870, od 1930)
Wysokie Mazowieckie (1503–1870, od 1919)
Wyszków (1502–1870, od 1919)
Wyśmierzyce (1338–1870, od 1922)
Zagórów (1407–1870, od 1919)
Zaklików (1565–1870, od 2014)
Zambrów (1430–1870, od 1919)
Zawichost # (1255–1888, od 1926)
Złoczew (1605–1870, od 1919)
Zwoleń (1425–1870, 1915–1919, od 1925)
Żarki (1382–1870, od 1949)
Żarnowiec (1340–1870)
Żarnów (1360–1577, 1655–1662, 1786–1870, od 2024)
Żółkiewka (1702–1870)
Żuromin (1767–1870, od 1925)
Żychlin (1397–1870, od 1924)

Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).

Kontrola autorytatywna (miasto):