Văn hóa Afanasievo

Văn hóa Afanasievo

Tên khác	Văn hóa Afanasevo; Afanaseva
Phạm vi địa lý	Nam Siberia
Thời kỳ	Thời kỳ đồng đá
Thời gian	3300 TCN - 2500 TCN
Các di chỉ lớn	Bồn địa Minusinsk
Văn hóa tiếp	Văn hóa Okunev, Văn hóa Andronovo[1]

Một phần của loạt bài viết về
Các chủ đề Ấn-Âu
Các ngôn ngữ Danh sách các ngôn ngữ Ấn-Âu Hiện được nói Tiếng Albania Tiếng Armenia Nhóm Balt-Slav Phân nhóm Balt Phân nhóm Slav Nhóm Celt Nhóm German Nhóm Hellen Tiếng Hy Lạp Nhóm Ấn-Iran Phân nhóm Ấn-Arya Phân nhóm Iran Nhóm Italy Nhóm Rôman Tuyệt chủng Nhóm Tiểu Á Nhóm Tochari Cổ-Balkan Tiếng Dacia Tiếng Illyria Tiếng Liburnia Tiếng Messapia Tiếng Mysia Tiếng Paeonia Tiếng Phrygia Tiếng Thracia Phục dựng Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy Âm vị học: Định luật âm, Nhấn trọng âm, Ablaut Giả thuyết Tiếng Daco-Thracia Tiếng Hy Lạp-Armenia Tiếng Hy Lạp-Arya Tiếng Hy Lạp-Phrygia Tiếng Ấn-Hitti Tiếng gốc Ý-Celt Tiếng Thraco-Illyria Ngữ pháp Từ vựng Vốn từ Động từ Danh từ Đại từ Số đếm Tiểu từ Khác Tiếng Albania nguyên thủy Tiếng Tiểu Á nguyên thủy Tiếng Armenia nguyên thủy Tiếng German nguyên thủy (Tiếng Bắc Âu nguyên thủy) Tiếng Celt nguyên thủy Tiếng Italy nguyên thủy Tiếng Hy Lạp nguyên thủy Tiếng Balt-Slav nguyên thủy (Tiếng Slav nguyên thủy) Tiếng Ấn-Iran nguyên thủy (Tiếng Iran nguyên thủy)
Bác ngữ học Văn thư Hitti Chữ tượng hình Luwia Linear B Rigveda Avesta Homer Behistun Kim thạch học tiếng Gallia Kim thạch học tiếng Latinh Kim thạch học chữ Rune Ogam Kinh thánh Goth Kinh thánh Armenia Văn thư Tochari Gloss tiếng Ireland Cổ
Nguồn gốc Các giả thuyết Urheimat Ấn-Âu nguyên thủy Người Proto-Ấn-Âu Xã hội Tôn giáo Được ủng hộ Giả thuyết Kurgan Các cuộc di cư Ấn-Âu Người du mục Âu-Á Giả thuyết bên lề Giả thuyết Tiểu Á Giả thuyết Armenia Giả thuyết Beech Giả thuyết Arya bản địa Giả thuyết quê nhà Balt Giả thuyết Liên tục thời kỳ Đồ đá Cũ
Khảo cổ Thời đại đồ đồng đá Thảo nguyên Pontus Thuần hóa ngựa Kurgan Văn hóa Kurgan Các văn hóa thảo nguyên Bug–Dniester Sredny Stog Dnieper–Donets Samara Khvalynsk Yamna Văn hóa Mikhaylovka Văn hóa Novotitorovka Kavkaz Maykop Đông Á Afanasievo Đông Âu Usatovo Cernavodă Cucuteni Bắc Âu Corded ware Baden Trung Dnieper Thời đại đồ đồng Thảo nguyên Pontus Xe ngựa chiến Yamna Catacomb Multi-cordoned ware Poltavka Srubna Thảo nguyên Bắc/Đông Văn hóa Abashevo Andronovo Sintashta Châu Âu Globular Amphora Corded ware Beaker Unetice Trzciniec Thời đại đồ đồng Bắc Âu Terramare Tumulus Urnfield Lusatia Nam Á BMAC Yaz Mộ Gandhara Thời đại đồ sắt Thảo nguyên Chernoles Châu Âu Thraco-Cimmeria Hallstatt Jastorf Kavkaz Colchia Ấn Độ Painted Grey Ware Northern Black Polished Ware
Con người và xã hội Thời đại đồ đồng Người Tiểu Á (Người Hitti) Người Armenia Người Mycenaea Người Ấn-Iran Thời kỳ đồ sắt Người Ấn-Arya Người Ấn-Arya Người Iran Người Iran Người Ba Tư Người Medes Người Parthia Người Scythia Người Saka Người Sarmatia Người Massagetae Người Alans Đông Á Ô Tôn Nguyệt Chi Châu Âu Người Celt Người Gallia Người Celtiberia Người Celt nội địa Người Cimmeria Người Hellen Người gốc Ý Người German Người Cổ-Balkan/Anatolia Người Thracia Người Dacia Người Illyria Người Paeonia Người Phrygia Trung Cổ Đông Á Người Tochari Châu Âu Nguồn gốc dân tộc Albania Người Balt Người Slav sớm Người Bắc Âu/Người Scandinavia Trung Cổ Châu Âu Trung Cổ Ấn-Arya Ấn Độ thời Trung cổ Iran Đại Ba Tư
Tôn giáo và thần thoại Phục dựng Thần thoại Proto-Ấn-Âu Tôn giáo Proto-Ấn-Iran Tôn giáo Iran cổ Lịch sử Thần thoại Hitti Ấn-Arya Tôn giáo lịch sử Vệ Đà Ấn Độ giáo Phật giáo Kỳ Na giáo Sikh giáo Iran Thần thoại Ba Tư Hỏa giáo Thần thoại Kurd Yazid giáo Yarsan giáo Tôn giáo Scythia Thần thoại Ossetia Khác Thần thoại Armenia Châu Âu Tôn giáo Cổ-Balkan (Tín ngưỡng dân gian Albania · Thần thoại Illyria · Tôn giáo Thracia · Tôn giáo Dacia) Tôn giáo Hy Lạp cổ Tôn giáo La Mã cổ Đa thần giáo Celt Thần thoại Ireland Thần thoại Scots Thần thoại Breton Thần thoại Wales Thần thoại Cornwall Ngoại giáo German Ngoại giáo Anglo-Saxon Thần thoại German Lục địa Tôn giáo Bắc Âu Thần thoại Balt Thần thoại Latvia Tôn giáo Litva Ngoại giáo Slav Các tập tục Thờ lửa Tế ngựa Sati Đông chí/Yule
Ấn-Âu học Các học giả Marija Gimbutas J. P. Mallory Viện nghiên cứu Copenhagen Studies in Indo-European Sách báo khoa học Encyclopedia of Indo-European Culture The Horse, the Wheel, and Language Journal of Indo-European Studies Indogermanisches etymologisches Wörterbuch Indo-European Etymological Dictionary
x t s

Bài này nằm trong loạt bài về
Lịch sử Nga
Thời kỳ Buổi đầu lịch sử  • Cổ đại  • Tiền Slav Người Rus' Trước thế kỷ 9     Hãn quốc Rus'     Arthania     Garðaríki 879–1240: Rus cổ đại Ryurik • Kitô giáo hóa ở Kiev Rus' • Russkaya Pravda Novgorod Land 882–1136 Công quốc Polotsk 987–1397 Công quốc Chernigov 988–1402 Công quốc Vladimir-Suzdal 1093–1157     danh sách đầy đủ... 1240–1480: Phong kiến Rus Hội đồng Liubech • Hội đồng Uvetichi • Mông Cổ chinh phục • Trận Kulikovo Cộng hoà Novgorod 1136–1478 Công quốc Vladimir-Suzdal 1157–1331 Đại công quốc Moskva 1263–1547     danh sách đầy đủ... 1480–1917: Nga Hoàng Đại chiến Sông Ugra • Thời kì Đại Loạn • Zemsky Sobor • Hiệp ước Nystad • Cải cách Petrovian • Chiến tranh vệ quốc lần thứ nhất • Khởi nghĩa tháng Chạp • Cải cách giải phóng • Chiến tranh Nga–Nhật • Cách mạng 1905 • Tuyên ngôn Tháng Mười • Chiến tranh vệ quốc lần thứ hai Sa quốc Nga 1547–1721 Đế quốc Nga 1721–1917      Mỹ thuộc Nga 1799–1867      Đại công quốc Phần Lan 1809–1917      Vương quốc Lập hiến Ba Lan 1867–1915      Mãn Châu Nga 1900–1905      Uryankhay Krai 1914–1921 1917–1923: Cách mạng Nga Cách mạng Tháng Hai • Chính phủ Lâm thời • Dvoyevlastiye • Những ngày tháng Bảy • Vụ Kornilov • Tổng cục • Quốc hội Lập hiến (Bầu cử) • Cách mạng Tháng Mười • Nội chiến • Bạch vệ • Hồng quân • Chiến tranh Nga-Ba Lan • Priamurye Govt. • Cộng sản thời chiến • USSR • Di cư Cộng hòa Nga 1917–1918      Tổng thư ký Ukraina 1917–1918 Nga SFSR 1917–1922      Ukraina SFSR 1919–1922      Byelorussia SFSR 1920–1922      Transcaucasian SFSR 1922–1922 Quốc gia Nga 1918–1920      Priamurye 1921–1923     danh sách đầy đủ... 1923–1991: Thời kỳ Xô viết NEP • Cách mạng văn hóa • Korenizatsiya • Chủ nghĩa Stalin • Canh tác tập thể • Công nghiệp hóa • GULAG • Đại thanh trừng • Đại chiến tranh vệ quốc • Chiến tranh Lạnh • Khối Warszawa • Hội đồng Tương trợ Kinh tế • Chuyển bán đảo Krym • Thời kỳ Trì trệ • Chiến tranh Liên Xô–Afghanistan • Perestroika • Thảm họa Chernobyl • Chiến tranh Karabakh • Diễu hành chủ quyền (Chiến tranh pháp luật) Liên Xô 1922–1991      Nga SFSR 1922–1991      Karelia–Phần Lan SSR 1940–1956         danh sách đầy đủ... Tannu Tuva 1921–1944 1991–nay: Nga hiện đại Đảo chính tháng 8 • Hiệp định Belovezha • Giao thức Alma-Ata • Liên Xô tan rã • CIS • "Các quốc gia hậu Xô viết" • Khủng hoảng hiến pháp • Tư nhân • CSTO • Chiến tranh Chechnya (Lần 1 • Lần 2) • Đầu sỏ • Chủ nghĩa Putin • Chiến Tranh Năm Ngày • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2008 • Liên minh Kinh tế Á Âu • Chiến tranh Ukraina (dòng thời gian) (Krym 2014) • Sửa đổi Hiến pháp Nga 2020 Liên bang Nga 1991–hiện tại      Tatarstan 1994–hiện tại      Chechnya 2000–hiện tại      Cộng hòa Krym 2014–hiện tại         danh sách đầy đủ...
Dòng thời gian 860–1721 • 1721–1796 • 1796–1855 1855–1892 • 1894–1917 • 1917–1927 1927–1953 • 1953–1964 • 1964–1982 1982–1991 • 1991–hiện tại
x t s

Văn hóa Afanasievo hoặc văn hóa Afanasevo (tiếng Nga: Афанасьевская культура, chuyển tự Afanas'yevskaya kul'tura), là văn hóa khảo cổ sớm nhất đã biết ở nam Siberia, chiếm giữ lòng chảo Minusinsk và dãy núi Altai trong thời kỳ đồng đá, khoảng 3300 đến 2500 năm trước công nguyên. Nó được đặt tên theo một ngọn núi gần đó là núi Afanasieva (tiếng Nga: гора Афанасьева, nằm gần làng Bateni thuộc huyện Bograsky, cộng hòa Khakassia, Nga).^[2]

David W. Anthony tin rằng người Afanasiev là hậu duệ của những người di cư vào khoảng 3700-3300 TCN trên thảo nguyên Á-Âu từ văn hóa Repin tiền Yamna của khu vực Don-Volga.^[3] Do vị trí địa lý và niên đại của nó, Anthony và các học giả trước đó như Leo Klejn, J. P. Mallory và Victor H. Mair đã kết nối người Afanasiev với ngôn ngữ tiền Tochari (tiền Thổ Hỏa La).^[4][5][6][7]

Niên đại

Hiểu biết khảo cổ học thông thường có xu hướng xác định niên đại vào khoảng năm 2000-2500 trước công nguyên (TCN). Tuy nhiên, cacbon phóng xạ xác định niên đại sớm nhất tới năm 3705 TCN trên các công cụ gỗ và tới năm 2874 TCN trên các di cốt người.^[8] Niên đại sớm nhất trong số các con số này hiện đã bị bác bỏ, và người ta đưa ra niên đại khoảng năm 3300 TCN cho sự khởi đầu của văn hóa này.^[9]

Văn hóa

Các ngôi mộ tập thể không phải là điều bình thường đối với nền văn hóa này.^[10] Các nghĩa trang Afanasiev bao gồm cả chôn cất đơn lẻ và chôn cất tập thể nhóm nhỏ với người chết thường được uốn cong lưng trong hố chôn. Các hố chôn cất được bố trí thành hình chữ nhật, đôi khi hình tròn, rào quanh là các tường đá. Người ta cho rằng các hố chôn cất đại diện cho sơ đồ chôn cất gia đình với bốn hoặc năm rào quanh hợp thành một nhóm xã hội địa phương.

Nền kinh tế Afanasiev bao gồm gia súc, cừu và dê. Các di cốt ngựa, hoặc là hoang dã hoặc là thuần hóa, cũng đã được tìm thấy. Người Afanasev trở thành những người sản xuất thực phẩm đầu tiên trong khu vực. Các công cụ được chế tạo từ đá (rìu, đầu mũi tên), xương (lưỡi câu, mũi dùi) và gạc hươu nai. Trong số các vật làm từ gạc hươu nai là các đồ vật đã được xác định có thể là má của hàm thiết ngựa. Các trình diễn nghệ thuật về các xe cộ có bánh xe tìm thấy trong khu vực này được gán cho văn hóa Afanasievo. Các đồ trang trí bằng đồng, bạc và vàng cũng đã được tìm thấy.^[4]

Nhân loại học sinh học

Tại núi Afanasieva, hai chủng vi khuẩn Yersinia pestis đã được chiết xuất từ răng người. Một có niên đại 2909-2679 TCN và một có niên đại 2887-2677 TCN. Cả hai đều từ cùng một ngôi mộ tập thể gồm bảy người, và được cho là gần như đương đại.^[10] Các gen của các chủng này biểu hiện flagellin, gây ra phản ứng miễn dịch của người; vì vậy nó không phải là bệnh dịch hạch.^[11]

Di truyền học

Nghiên cứu di truyền công bố tháng 6 năm 2015 trên tạp chí Nature bao gồm một phân tích về 4 phụ nữ từ văn hóa Afanasievo. Hai cá nhân mang nhóm đơn bội J2a2a, một mang T2c1a2 và một mang U5a1a1.^[1][12] Các tác giả của nghiên cứu thấy rằng Afanasievo là "không thể phân biệt về mặt di truyền" với văn hóa Yamna.^[1] Các kết quả chỉ ra rằng sự mở rộng của tổ tiên của người Afanasiev vào khu vực Altai được thực hiện thông qua "các cuộc di cư quy mô lớn và các thay thế dân số",^[1] mà không có sự hỗn huyết với cư dân địa phương.^[1][13] Người Afanasiev cũng được tìm thấy là có quan hệ họ hàng gần với văn hóa Poltavka.^[13] Theo các tác giả của nghiên cứu này thì nghiên cứu đã củng cố thuyết cho rằng người Afansiev là người Ấn-Âu, có lẽ là tổ tiên của người Tochari.^[1]

Trong nghiên cứu di truyền công bố trên tạp chí Science năm 2018, các di cốt của 24 cá nhân được coi là thuộc văn hóa Afanasievo đã được phân tích. Trong số 14 mẫu chiết xuất Y-DNA thì 10 thuộc về R1b1a1a2a2, 3 thuộc về Q1a2 và 1 thuộc về R1b1a1a2a. Tương ứng với mtDNA, phần lớn mẫu thuộc về phân nhánh U (cụ thể là các phân nhánh U5), mặc dù T, J, H và K cũng được phát hiện. Các tác giả của nghiên cứu này trích dẫn các kết quả như là chứng cứ cho thấy văn hóa này đã nổi lên như là kết quả của sự di cư từ thảo nguyên Hắc Hải–Caspi.^[14]

Các liên kết có thể có với các nền văn hóa khác

Bởi vì nhiều đặc điểm của nó được quy cho là của người Ấn-Âu sơ kỳ, như sử dụng kim loại, ngựa và xe cộ có bánh xe, và các mối quan hệ văn hóa với nền văn hóa thảo nguyên Kurgan, người Afanasiev được cho là đã nói tiếng Ấn-Âu.^[4] Tuy nhiên, các nghiên cứu sinh-khảo cổ học tiên tiến chứng minh rằng văn hóa Afansievo bị thay thế bằng văn hóa Okunev bắt nguồn từ Siberia và trở thành tuyệt chủng cục bộ. Vì thế, không có kết nối giữa người Afansiev và người Tochari chỉ xuất hiện sau đó cả vài nghìn năm.^[15]

Nhiều học giả đã gợi ý rằng nền văn hóa Afanasevo chịu trách nhiệm cho việc đưa luyện kim vào Trung Quốc.^[16][17]

Kế tục

Văn hóa Afanasievo đã được kế tục bởi văn hóa Okunev, được coi là phần mở rộng của văn hóa rừng không Ấn-Âu trong khu vực này.^[4] Tuy nhiên văn hóa Okunev thể hiện những ảnh hưởng từ văn hóa Afanasievo.^[1] Sau đó khu vực này đã lần lượt bị chiếm lĩnh bởi các văn hóa như Andronovo, Karasuk, Tagar và Tashtyk.^[18][19]

Nghiên cứu của Allentoft et al. (2015) cũng xác nhận rằng văn hóa Afanasievo đã bị thay thế bởi làn sóng di cư thứ hai của người Ấn-Âu từ văn hóa Andronovo trong thời kỳ đồ đồng muộn và thời kỳ đồ sắt sớm.^{[1][note 1]} Các xác ướp Tarim cũng được tìm thấy là gần về mặt di truyền với văn hóa Andronovo hơn là với văn hóa Yamna hoặc văn hóa Afanasievo.^[1][20]

Xem thêm

• Văn hóa gốm

Ghi chú

Tham khảo