Trần

Tiếng ViệtChữ Quốc ngữTrầnChữ Hán陳Tiếng TrungChữ Hán陳Phồn thể陳Giản thể陈Trung Quốc đại lụcbính âmchénTiếng NhậtKanji陳HiraganaちんTiếng Triều TiênHangul진Romaja quốc ngữChun, JinHanja陳

Trần (chữ Hán: 陳) là một họ người Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, Việt Nam, Hàn Quốc, Singapore và một số nơi khác trên thế giới. Họ Trần là họ phổ biến nhất tại miền Nam Trung Quốc. Tại Trung Hoa Dân Quốc , đây cũng là họ phổ biến nhất, chiếm 11% dân số.[1] Tại Singapore, họ này thỉnh thoảng được viết với ký tự Latinh là Chen. Theo tiếng Quảng Đông, họ này cũng được viết với ký tự Latinh là Chan. Một số cách viết Latinh khác (từ các phương ngữ khác nhau) cũng có thể bắt gặp là Tan (ở Malaysia), Tang, Ding (tiếng Phúc Châu), Chin (tiếng Khách Gia, tiếng Nhật: ちん), Chun hay Jin (진) (tiếng Triều Tiên), Zen (giọng Thượng Hải). Họ Trần theo tiếng Hàn là Jin.

Theo lối chiết tự, Trần còn được gọi ẩn dụ là Đông A (do chữ Trần 陳 được ghép từ hai thành phần là Đông (東) và A (阿)). Khi nhà Trần tại Việt Nam giành chiến thắng trong ba cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên, khí thế chiến đấu của quân dân nhà Trần được gọi là "hào khí Đông A"[2].

Lịch sử

Tại Trung Quốc

Danh từ họ Trần bắt nguồn từ họ Quy (媯, bính âm: Gūi), một họ Trung Quốc cổ, hậu duệ của vua Thuấn, một trong Tam Hoàng Ngũ Đế.[3] Khi Chu Vũ Vương thiết lập nhà Chu, ông đã dành vùng đất Trần cho các con cháu vua Thuấn thành lập quốc gia riêng. Để thể hiện sự kính trọng tới vua Thuấn, tiểu quốc Trần được xem là một trong ba khách quốc của nhà Chu (tam khác, 三恪, bính âm: Sān Kè), nghĩa là quốc gia này không bị lệ thuộc mà chỉ là khách. Tuy nhiên, về sau, lãnh thổ này bị nước Sở chiếm đóng vào thế kỷ V TCN. Từ đó, những người sống tại đây lấy Trần làm họ của mình.

Vùng đất Trần thời Chu Vũ Vương cũng là nơi Vĩ Mãn (Quy Mãn), con Ngu Yên, hậu duệ vua Ngu Thuấn được phong vương và khởi sinh họ Hồ tại đây. Theo Sử ký Tư Mã Thiên, Hồ công Mãn là thủy tổ họ Trần chứ không phải họ Hồ. Vua Chu Vũ Vương sau khi diệt nhà Thương, tìm được Quy Mãn là dòng dõi vua Thuấn và phong cho làm vua nước nước Trần. Sau khi mất, Mãn được đặt thụy hiệu là Trần Hồ công. Công là tước, Hồ là thụy hiệu chứ không phải họ. Từ Trần Hồ công truyền các đời, tới Trần Tương công, Trần Thân công....

Tại Việt Nam

Họ Trần xuất hiện tại Việt Nam từ khi nào chưa rõ nhưng trong lịch sử đã có nhiều người Việt Nam mang họ Trần từ trước khi những người mang họ Trần gốc Trung Quốc di cư sang. Tiêu biểu như Man Thiện (tên thật là Trần Thị Đoan) thân mẫu của Hai Bà Trưng, người đã tham gia vào cuộc khởi nghĩa của hai bà vào năm 40 sau công nguyên.[4]

Những người họ Trần gốc Bách Việt ở Tần Châu, tỉnh Phúc Kiến, Trung Hoa đầu tiên di cư sang Việt Nam vào khoảng năm 227TCN, Trần Tự Minh giúp An Dương Vương kháng Tần thành công sau đó lập võ đường cư trú tại Kinh Bắc. Đến đời Trần Tự Mai di xuống xã An Sinh, huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh ngày nay; sống bằng nghề chài lưới trên sông nước, trên đường làm ăn chuyển dần vào hương Tức Mạc, huyện Thiên Trường, tỉnh Nam Định. Về sau họ chuyển sang sinh sống tại Tam Đường, phủ Long Hưng, nay là vùng đất thuộc Thái Bình.[5]

Người Việt Nam nổi tiếng

Trước thời Trần

  • Man Thiện (tên thật là Trần Thị Đoan) thân mẫu của Hai Bà Trưng, người đã tham gia vào cuộc khởi nghĩa của hai bà.[4]
  • Trần Tự Viễn (582 - 637): một nhân tài kiệt xuất của xứ Giao Châu.
  • Trần Ứng Long, vị tướng nhà Đinh được hậu thế tôn vinh là ông tổ nghề đan thuyền
  • Trần Lãm (Trần Minh Công), một tướng trong thời loạn 12 sứ quân thế kỷ X.
  • Trần Điền, Trần Điện, Trần Hòa: Được coi là ông tổ của nghề kim hoàn Việt Nam

Thời Trần-Hồ

Giai đoạn nhà Trần - Nhà Hồ có nhiều danh nhân, người nổi tiếng mang họ Trần, có thể kể đến như:[6]

Các vị vua đời Trần bao gồm:

Tổ tiên của các vua nhà Trần:

Các thế hệ tôn thất khai quốc:

Các tôn thất nhà Trần có công lao cho đất nước:

Danh tướng Trần Hưng Đạo

Các tôn thất nhà Trần khác:

Danh tướng Trần Nguyên Hãn

Các văn thần, danh nhân:

Võ tướng nhà Tây Sơn Trần Quang Diệu

Thời Lê-Mạc[8]

  • Trần Nguyên Hãn, danh tướng khởi nghĩa Lam Sơn
  • Trần Lựu, tướng giỏi của Lê Lợi, người đã dụ được Liễu Thăng lọt vào thế trận phục kích ở ải Chi Lăng
  • Trần Bàn, sứ thần nhà Lê sang nhà Minh vào năm Nhâm Ngọ (1462).
  • Trần Phong, quan lại trong viện Khâm hình triều đình thời Lê Thánh Tông
  • Trần Khắc Minh (cháu của Trình Khanh, đã đổi lại họ Trần), đỗ Tiến sĩ khoa Giáp Thìn 1484, niên hiệu Hồng Đức thứ mười lăm đời Lê Thánh Tông. Sau ông làm quan đến chức Thượng thư bộ Lễ kiêm Đông các đại học sỹ, tước Lương Nhân hầu.
  • Uy Mục Trần Hoàng hậu Trần Thị Tùng, vợ của Lê Uy Mục.
  • Trần Cảo: Tự nhận là dòng dõi 5 đời của Trần Thái Tông, tự xưng làm Đế Thích thiên, tự phong làm Vua, lấy hiệu là Thiên Ứng.
  • Trần Cung (Trần Thăng) là con của Trần Cảo, kế thừa sự nghiệp của cha, cũng xưng làm vua, lấy hiệu là Tuyên Hòa.
  • Trần Tuân: Tướng khởi nghĩa thời Lê Sơ
  • Trần Chân, là vị tướng giỏi thời Lê, đã có công đánh dẹp các lộ quân khởi nghĩa thời Lê sơ.
  • Trần Danh Lâm, quan triều Lê Trung Hưng
  • Trần Độc, nhà thầy thuốc Việt Nam, thầy của Lê Hữu Trác
  • Trần Cảnh, quan nhà Trịnh tham gia đàn áp cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Cầu nhưng thất bại và bị cách chức
  • Trần Đăng Tuyển, quan nhà Lê Trung Hưng
  • Trần Sùng Dĩnh: Trạng nguyên khoa Đinh Mùi niên hiệu Hồng Đức thứ 18 (1487), đời Lê Thánh Tông.
  • Trần Văn Bảo (1524 - 1610) đỗ Trạng nguyên khoa Canh Tuất, niên hiệu Cảnh Lịch thứ 3 (1550), đời Mạc Tuyên Tông
  • Trần Bảo Tín
  • Trần Tất Văn: trạng nguyên thời Lê Cung Hoàng
  • Trần Công Xán (Trần Công Thức): Vị quan giỏi hùng biện thời Lê
  • Trần Danh Ninh: Hoàng Giáp khoa Tân hợi 1731, vị quan giỏi văn võ toàn tài..
  • Trần Danh Án: Hoàng giáp khoa cuối cùng nhà lê, Trung thần trụ cột của nhà lê mạt lúc bấy giờ
Tổng bí thư đầu tiên Trần Phú

Thời Nguyễn[9] - Pháp thuộc

Chính trị, quân sự

Việt Nam Cộng hòa[10]

Quan chức, chính khách

Tướng lĩnh

Thành phần khác

  • Trần Văn Nhơn (1912 - 1973) là nhạc sĩ nhạc tiền chiến, có bút hiệu là APNC (Antoine-Philippe-Nhơn-Cầu Kho).
  • Trần Văn Soái, Tướng Lĩnh quân đội Hoà Hảo

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Quan chức, chính khách

Nhà văn Nam Cao

Tướng lĩnh, chỉ huy quân sự, lực lượng vũ trang

Chủ tịch nước Trần Đại Quang

Khác

Hải ngoại

Nhà thơ Trần Tuấn Khải

Bất đồng chính kiến

Tôn giáo

Khoa học

  • Trần Văn Nhung, Giáo sư, Tổng thư ký Hội đồng chức danh Giáo sư nhà nước, nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo
  • Trần Đức Viên, Giáo sư, Chủ tịch Hội đồng Học viện Nông nghiệp Việt Nam
  • Trần Văn Chứ, Giáo sư, Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam
  • Trần Đình Hoà, Giáo sư, Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi
  • Trần Đức Thảo, Giáo sư triết học của Việt Nam
  • Trần Văn Giàu, nhà sử học, giáo sư
  • Trần Quốc Vượng, giáo sư sử học
  • Trần Du lịch, tiến sĩ, viện Nghiên cứu phát triển Thành phố Hồ Chí Minh, đại biểu Quốc hội khóa XII
  • Trần Văn Giáp
  • Trần Đình Hượu, Phó giáo sư Văn học
  • Trần Hữu Nghị, giáo sư
  • Trần Kim Thạch, Giáo sư địa chất hàng đầu của Việt Nam
  • Trần Nghi, Nhà giáo Nhân dân, Giáo sư, Tiến sĩ ĐỊa chất
  • Trần Đình Long (giáo sư)
  • Trần Văn Thọ, giáo sư gốc Việt
  • Trần Lâm Biền, nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam
  • Trần Hữu Tước, giáo sư khoa tai mũi họng Việt Nam
  • Trần Thị Băng Thanh, phó giáo sư, tiến sĩ văn học Việt Nam
  • Trần Nghĩa, phó giáo sư
  • Trần Quý, Tiến sĩ, Viện trưởng, Viện Phát Triển Kinh Tế Số Việt Nam

Văn nghệ sĩ

Âm nhạc, Điện ảnh và các lĩnh vực giải trí khác

Thể thao

Được mang họ Trần

Dưới đây là những người tuy không thuộc họ Trần nhưng đã được ban cho mang họ này (thời nhà Trần) hoặc có bí danh, bút danh phổ biến mang họ Trần

Người Trung Quốc nổi tiếng

Từ thời Hán trở về trước

Thời nhà nhà Trần (Trung Quốc) Gồm 05 vị Hoàng đế như:

Thời nhà Lương đế nhà Đường

Thời nhà Tống đến nhà Thanh

Chính trị, quân sự

Điện ảnh - âm nhạc

Lĩnh vực khác

Những người họ Trần nổi tiếng ở các quốc gia khác

  • Jin Ji-hee, diễn viên Hàn Quốc trong bộ phim truyền hình "Gia đình là số một"
  • Jin-Soo Kwon, diễn viên Hàn Quốc trong bộ phim truyền hình "Mất tích" của Mỹ
  • Jin Sun-Yu, vận động viên trượt băng tốc độ người Hàn Quốc
  • Tan Kah Kee, thương gia Singapore
  • Trần Khánh Viêm, tổng thống thứ 7 chính quyền Singapore
  • Bruce Chen, vận động viên bóng chày của Panama
  • Edward Chen, kỹ sư của Nam Phi
  • Julie Chen, nhân viên của Công ty truyền thông CBS, Hoa Kỳ
  • Steve Chen, người đồng sáng lập ra You Tube
  • Tan Chong Hoe, huấn luyện viên bóng đá Malaysia
  • Vincent Tan, tỷ phú Malaysia, sáng lập tập đoàn Berjaya, chủ sở hữu câu lạc bộ bóng đá Cardiff City
  • Eddy Chen, youtuber, nghệ sĩ dương cầm
  • Chen Kenmin, đầu bếp người Nhật gốc Hoa.

Xem thêm

Chú thích

  1. ^ 10 họ phổ biến nhất Đài Loan
  2. ^ “Lễ tôn vinh Hào khí Đông A năm 2019”. Truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2020.
  3. ^ Sử ký, Ngũ đế bản kỷ
  4. ^ a b Việc gán tên Trần Thị Đoan cho bà Man Thiện chỉ phỏng theo ngọc phả sau này
  5. ^ “Long Hưng, vùng đất phát nghiệp đế”. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2012.
  6. ^ Giai đoạn này liên tiếp với nhau về thời gian, hầu hết các danh nhân, nhân vật nổi tiếng ở thời nhà Hồ đều có quá trình ra đời, trưởng thành trong giai đoạn nhà Trần trị vì
  7. ^ Trần Bình Trọng vốn dòng dõi họ Lê nhưng được sinh ra do hôn phối trong tầng lớp quý tộc Trần, sau này ông được phong Vương (Bảo Nghĩa Vương
  8. ^ Tính luôn giai đoạn chúa Trịnh
  9. ^ Tính luôn giai đoạn chúa Nguyễn và nhà Tây Sơn
  10. ^ Tính luôn cả quốc gia Việt Nam
  • x
  • t
  • s
A
  • An
  • Âu
B
  • Bạch
  • Bành
  • Bùi
C
  • Ca
  • Cái
  • Cam
  • Cao
  • Chu/Châu
  • Chung
  • Chử
  • Chương
  • Công
  • Cù
  • Cung
D
  • Diệp
  • Doãn
  • Dư
  • Dương
Đ
  • Đàm
  • Đan
  • Đào
  • Đặng
  • Đầu
  • Đậu
  • Điền
  • Đinh
  • Đoàn
  • Đỗ
  • Đồng
  • Đổng
  • Đới/Đái
  • Đường
G
  • Giáp
  • Giả
  • Giản
  • Giang
H
  • Hà
  • Hạ
  • Hán
  • Hàn
  • Hàng
  • Hình
  • Hoa
  • Hoàng/Huỳnh
  • Hoàng Phủ
  • Hồ
  • Hồng
  • Hùng
  • Hứa
  • Hướng
  • Hữu
K
  • Kha
  • Khang
  • Khổng
  • Kiên
  • Kiều
  • Kim
  • Khuất
  • Khúc
  • Khương
L
  • La
  • Lạc
  • Lại
  • Lam
  • Lâm
  • Lê
  • Lều
  • Lộc
  • Lục
  • Luận
  • Lư
  • Lữ/Lã
  • Lương
  • Lường
  • Lưu
  • Lý
M
  • Ma
  • Mã
  • Mạc
  • Mai
  • Man
  • Mẫn
  • Mâu
N
Ô
  • Ông
P
  • Phạm
  • Phan
  • Phí
  • Phó
  • Phùng
  • Phương
Q
  • Quách
  • Quản
S
  • Sầm
  • Sơn
  • Sử
T
  • Tạ
  • Tăng
  • Thạch
  • Thái
  • Thẩm
  • Thang
  • Thân
  • Thi
  • Thiệu
  • Thiều
  • Tiết
  • Tiêu
  • Tô
  • Tôn
  • Tôn Nữ
  • Tôn Thất
  • Tống
  • Trang
  • Trà
  • Trần
  • Triệu
  • Trình
  • Trịnh
  • Trương
  • Từ
  • Tưởng
U
  • Ung
  • Uông
V
  • Văn
  • Viên
  • Vũ/Võ
  • Vương