Ngũ hành

Đạo giáo
Học thuyết Đạo Đức Vô cực Thái cực Âm dương Vô vi Tất nhiên Bất tử Ngũ hành Khí Thiên Địa
Thực hành Bùa lục Chiêm bốc Chú ngữ Đạo dẫn Hành khí Lôi pháp Luyện thần Ngoại đan Nội đan Phục thực Thực liệu Tịch cốc
Văn bản Kinh Dịch Âm Phù kinh Bão Phác Tử Đạo đức kinh Độ Nhân kinh Hoàng Đế nội kinh Nam Hoa kinh Liệt tử Linh Bảo kinh Sơn Hải kinh Thái Bình kinh Thượng Thanh kinh Daozang
Các vị thần Tam thanh Tứ Ngự Ngọc Hoàng Thượng đế Tây Vương Mẫu Tam Hoàng Ngũ Đế Bát Tiên Thập nhị kim tiên Lục thập thái tuế Nhị thập bát tú Thập Điện Diêm vương Bành Tổ Long vương Đại Tiên Tiên Trung ương Thiên quan Địa thượng Thiên tiên
Người Lão Tử Trang Tử Trương Đạo Lăng Trương Giác Cát Hồng
Trường phái Chân Đại đạo Phái Kim Đan Phái Lầu Quán Phái Linh Bảo Phái Thượng Thanh Phái Tịnh Minh Phái Võ Đang Thái Bình Đạo Thiên sư Đạo Toàn Chân đạo
Đất thánh Đạo quán Động thiên Bồng Lai tam đảo Thiên đình
Tác phẩm Đông du ký Phong thần diễn nghĩa Tây du ký
x t s

Trong triết học cổ Trung Hoa, Ngũ hành (tiếng Trung: 五行; bính âm: wǔxíng)^[a] là một sơ đồ khái niệm gồm năm nguyên tố được sử dụng trong nhiều lĩnh vực nghiên cứu truyền thống của Trung Quốc để giải thích một loạt các hiện tượng, bao gồm cả các chu kỳ vũ trụ, sự tương tác giữa các cơ quan nội tạng, sự kế thừa của các chế độ chính trị và tính chất của thuốc thảo dược.

Năm nguyên tố cơ bản và luôn trải qua năm trạng thái là Hỏa (火), Thủy (水), Mộc (木), Kim (金), Thổ (土).^[b] Đây không phải là vật chất như cách hiểu đơn giản theo nghĩa đen trong tên gọi của chúng mà đúng hơn là cách quy ước của người Trung Hoa cổ đại để xem xét mối tương tác và quan hệ của vạn vật trong mối tương quan hài hòa, thống nhất.^[2][3][4]

Quy luật tương sinh có thể được áp dụng để giải thích hiện tượng tự nhiên và sự chuyển đổi giữa các ngũ hành như sau:^{[cần dẫn nguồn]}

• Mộc sinh Hỏa: mối quan hệ giữa Mộc và Hỏa được thể hiện qua việc cây khô (Mộc) có khả năng tạo ra ngọn lửa mạnh mẽ khi cháy. Mộc đóng vai trò là nguyên liệu chính và thiết yếu nhất để tạo nên yếu tố Hỏa.
• Hỏa sinh Thổ: yếu tố Hỏa, tức là lửa, có khả năng thiêu đốt mọi thứ xung quanh. Quá trình này dẫn đến việc Hỏa tạo ra yếu tố Thổ, bởi vì sau khi các vật thể bị đốt cháy, chúng biến thành tro và tro này sau một thời gian dài sẽ trở thành đất, thuộc yếu tố Thổ.
• Thổ sinh Kim: Thổ thường đại diện cho các nguồn tài nguyên tự nhiên như đất cát, đồi núi, nơi mà các tài nguyên được tích tụ và hình thành. Kim, ở đây, đại diện cho các loại quặng và khoáng sản hình thành bên trong đất. Quá trình hình thành các quặng và khoáng sản này đưa đến sự tương sinh từ Thổ sang Kim.
• Kim sinh Thủy: kim loại, khi tiếp xúc với nhiệt độ cao, có khả năng nung chảy để tạo thành dung dịch lỏng. Dung dịch lỏng này được gọi là Kim sinh Thủy. Điều này thể hiện quá trình chuyển đổi từ yếu tố Kim sang yếu tố Thủy trong chu kỳ tương sinh của ngũ hành.
• Thủy sinh Mộc: Thủy ở đây đại diện cho nước, một yếu tố quan trọng đối với sự sinh sôi và phát triển của cây cối. Cây cối trong ngữ cảnh này, đại diện cho yếu tố Mộc. Sự tương sinh giữa Thủy và Mộc thể hiện trong việc nước cung cấp độ ẩm và nguồn năng lượng cho cây cối để chúng phát triển mạnh mẽ.

Ghi chú

1. ^ Tiếng Nhật: gogyō (五行);^[1] tiếng Hàn Quốc: ohaeng (오행).
2. ^ Thứ tự trình bày này được gọi là trình tự "Days of the Week". Theo thứ tự "tương sinh" (相生; xiāngshēng) là Mộc, Hỏa, Thổ, Kim và Thủy. Theo thứ tự "tương khắc" (相克; xiāngkè) là Mộc, Thổ, Thủy, Hỏa và Kim.^[2][3][4]

Tham khảo

Đọc thêm

• Feng Youlan (Yu-lan Fung), A History of Chinese Philosophy, volume 2, p. 13.
• Joseph Needham, Science and Civilization in China, volume 2, pp. 262–23.
• Maciocia, G. (2005). The Foundations of Chinese Medicine (ấn bản 2). London: Elsevier Ltd.
• Chen, Yuan (2014). “Legitimation Discourse and the Theory of the Five Elements in Imperial China”. Journal of Song-Yuan Studies. 44: 325–364. doi:10.1353/sys.2014.0000. S2CID 147099574.

Liên kết ngoài

• Wuxing (Wu-hsing). The Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002.