Tiếng Ireland cổ
| Tiếng Ireland cổ | |
|---|---|
| Goídelc | |
| Phát âm | [ˈɡoːi̯ðʲelɡ] |
| Khu vực | Ireland, đảo Man, bờ tây đảo Anh |
| Phân loại | Ấn-Âu
|
| Ngôn ngữ tiền thân | tiếng Ireland nguyên thủy
|
| Hệ chữ viết | Chữ Latinh |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-2 | sga |
| ISO 639-3 | sga |
| Glottolog | oldi1246[1] |
| Linguasphere | 50-AAA-ad |
| Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA. | |
Tiếng Ireland cổ (Goídelc; tiếng Ireland: Sean-Ghaeilge; tiếng Gael Scotland: Seann Ghàidhlig; tiếng Man: Shenn Yernish; có lúc gọi là tiếng Gael cổ)[2][3] là dạng ngôn ngữ Goidel cổ nhất có khối văn liệu đáng kể. Nó tồn tại từ k. 600 đến k. 900. Văn liệu đương thời hầu hết có niên đại k. 700–850; đến năm 900 ngôn ngữ này đã trở thành thành tiếng Ireland trung đại. Một số văn bản tiếng Ireland cổ có niên đại từ thế kỷ X được cho là bản sao của văn bản sáng tác từ trước. Tiếng Ireland cổ do vậy là tiền thân của tiếng Ireland hiện đại, tiếng Man, tiếng Gael Scotland.[2]
Tiếng Ireland nổi bật vì có hệ thống hình thái và tha hình đặc biệt phức tạp (thân từ và hậu tố biến đổi một cách gần như không thể đoán trước) cùng hệ thống âm vị tương đối phức tạp, gắn liền với sự biến đổi phụ âm đầu từ mang nặng ý nghĩa ngữ pháp. Có vẻ,[* 1] những đặc điểm trên vắng mặt trong tiếng Ireland nguyên thủy (dù sự biến đổi phụ âm đầu chưa mang ý nghĩa ngữ pháp có lẽ đã hiện diện từ lâu trước đó).[4] Phần lớn hệ thống tha hình phức tạp dần mất đi, song hệ thống âm vị vẫn được lưu giữ khá nguyên vẹn trong các ngôn ngữ hiện đại.
Ngành nghiên cứu tiếng Ireland cổ đương đại vẫn chịu sự ảnh hưởng lớn của một số nhỏ học giả hoạt động vào cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX như Rudolf Thurneysen (1857–1940) và Osborn Bergin (1873–1950).
Ghi chú
- ^ Khó mà nói dứt khoát, do tiếng Ireland nguyên thủy để lại quá ít dấu vết, thêm vào đó là hạn chế của hệ chữ Ogham trong việc thể hiện hệ thống âm vị.
Nguồn tham khảo
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Tiếng Ireland cổ (thế kỷ VIII-IX)”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ a b Koch, John Thomas (2006). Celtic culture: a historical encyclopedia. ABC-CLIO. tr. 831.
Tiếng Ireland cổ trong giai đoạn khoảng 600–khoảng 900 CN vẫn chưa có bất kỳ sự phân chia phương ngữ và có thể coi là tiền thân của tiếng Ireland, tiếng Gael Scotland, và tiếng Man thời Trung Cổ và hiện đại; do vậy tiếng Ireland cổ đôi lúc được gọi là 'tiếng Gael' để tránh nhầm lẫn.
- ^ Ó Baoill, Colm (1997). “13: The Scots-Gaelic Interface”. The Edinburgh History of the Scots Language. Edinburgh University Press. tr. 551.
- ^ Jaskuła 2006.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFJaskuła2006 (trợ giúp)
Tài liệu
- Beekes, Robert (1995). Comparative Indo-European Linguistics: An Introduction.
- Fortson, Benjamin W., IV (2004). Indo-European Language and Culture: An Introduction.
- Green, Antony (1995). Old Irish Verbs and Vocabulary. Somerville, Massachusetts: Cascadilla Press. ISBN 1-57473-003-7.
- Greene, David (1973). “The Growth of Palatalization in Old Irish”. Transactions of the Philological Society. 72 (1): 127–136. doi:10.1111/j.1467-968X.1973.tb01017.x.
- Kortlandt, Frederik Herman Henri (2007). Italo-Celtic Origins and the Prehistory of the Irish Language. Leiden Studies in Indo-European. 14. Rodopi. ISBN 9042021772.
- Lehmann, R. P. M.; W. P. Lehmann (1975). An Introduction to Old Irish. New York: Modern Language Association of America. ISBN 0-87352-289-3.
- Matasović, Ranko (2011). Problems in the Reconstruction of Proto-Celtic (PDF). Pavia Summer School in Indo-European Linguistics.[liên kết hỏng]
- McCone, Kim (1987). The Early Irish Verb. Maynooth: An Sagart. ISBN 1-870684-00-1.
- McCone, Kim (2005). A First Old Irish Grammar and Reader. Maynooth: Department of Old and Middle Irish, National University of Ireland. ISBN 0-901519-36-7.
- O'Connell, Frederick William (1912). A Grammar of Old Irish. Belfast: Mayne, Boyd & Son.
- Quin, E. G. (1975). Old-Irish Workbook. Dublin: Royal Irish Academy. ISBN 0-901714-08-9.
- Ringe, Don (2006). From Proto-Indo-European to Proto-Germanic.
- Sihler, Andrew (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin. Oxford University Press.
- Stifter, David (2006). Sengoidelc: Old Irish for Beginners. Syracuse, New York: Syracuse University Press. ISBN 0-8156-3072-7.
- Strachan, John (1949). Old-Irish Paradigms and Selections from the Old-Irish Glosses. Revised by Osborn Bergin . Dublin: Royal Irish Academy. ISBN 0-901714-35-6.
- Thurneysen, Rudolf (1946). A Grammar of Old Irish. Translated by D. A. Binchy và Osborn Bergin. Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies. ISBN 1-85500-161-6.
- Tigges, Wim; Feargal Ó Béarra (2006). An Old Irish Primer. Nijmegen: Stichting Uitgeverij de Keltische Draak. ISBN 90-806863-5-2.
