Thales tutulması

Thales Tutulması, Herodot'un Tarihi'ne göre, Yunan filozof Miletli Thales tarafından doğru bir şekilde tahmin edilen bir güneş tutulmasıydı. Herodot'un hesabı doğruysa, bu tutulma, meydana gelmeden önce bilindiği için kaydedilen en eski tutulmadır. Birçok tarihçi, öngörülen tutulmanın 28 Mayıs MÖ 585'teki güneş tutulması olduğuna inanmaktadır.^[1][2] Thales'in tutulmayı tam olarak nasıl öngördüğü belirsizliğini korumaktadır; bazı bilim adamları, tutulmanın asla tahmin edilmediğini iddia etmektedir.^[3][4][5] Diğerleri farklı tarihler için tartıştılar,^[6] ancak yalnızca 28 Mayıs MÖ 585'teki tutulma, tarihsel olayı açıklamak için gerekli görünürlük koşullarıyla eşleşmektedir.^[7]

Herodot'a göre, tutulmanın görünümü bir alamet olarak yorumlandı ve Medler ile Lidyalılar arasında uzun süredir devam eden bir savaşta bir muharebeyi kesintiye uğrattı. Çatışma hemen durdu ve ateşkesi kabul ettiler. Gök bilimciler tarihi tutulmaların tarihlerini hesaplayabildikleri için Isaac Asimov bu savaşı tarihi bugüne kadar kesin olarak bilinen en eski tarihi olay olarak nitelendirdi ve bu öngörüye "bilimin doğuşu" adını verdi.^[8]

Herodot'un anlatımı

Herodot Tarihi 1.73-74, Medler ve Lidyalılar arasındaki dönemde bir savaşın başladığını belirtir. Savaşın iki nedeni vardı: İki tarafın Anadolu'da çatışan çıkarları vardı, ama aynı zamanda bir intikam güdüsü de vardı. Medler tarafından istihdam edilen ve Kral Siyaksares tarafından hakarete uğrayıp eli boş dönen bazı İskit avcıları vardı. Avcılar intikam almak için oğullarından birini katledip, etini Medlere yemek olarak verdiler. Avcılar daha sonra Lidyalıların başkenti Sardis'e kaçtılar. Siyaksares, İskitlerin kendisine iade edilmesini istediğinde, Alyattis onları teslim etmeyi reddetti; karşılık olarak, Medler işgal etti.

Daha sonra, Siyaksares kendisinden talepte bulunmak için gönderildiğinde Alyattis'in yandaşlarından vazgeçmeyi reddetmesi üzerine, Lidyalılar ve Medler arasında savaş patlak verdi ve beş yıl boyunca çeşitli başarılarla devam etti. Bu süreçte Medler Lidyalılara karşı birçok zafer kazandılar ve Lidyalılar da Medlere karşı birçok zafer kazandı. Diğer savaşları arasında bir gece nişan vardı. Bununla birlikte, denge her iki ulusun da lehine olmadığı için, altıncı yılda başka bir çarpışma oldu ve bu sırada, savaş iyice ısınırken, gün aniden geceye dönüştü. Bu olay Miletli Thales tarafından önceden bildirilmişti, o da İyonyalıları bu konuda önceden uyarmış ve olayın tam olarak gerçekleştiği yılı saptamıştı. Medler ve Lidyalılar, değişimi gözlemlediklerinde, savaşmayı bıraktılar ve barış şartlarının kabul edilmesini istiyorlardı.^[9]

Barış anlaşmasının şartları kapsamında Alyattis'in kızı Aryenis, Siyaksares'in oğlu Astyages ile evlendi ve Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) iki savaşan ulusun sınırı olarak ilan edildi.

Muharebe tarihiyle ilgili alternatif bir teori, Herodot'un şahsen tanık olmadığı olayları dikkatsizce anlattığını ve ayrıca güneş tutulması hikâyesinin onun metninin yanlış yorumlanması olduğunu öne sürer.^[10] Bu görüşe göre, yaşananlar, ayın doğuşundan hemen önce, alacakaranlıkta bir ay tutulması olabilirdi. Savaşçılar savaş faaliyetlerini önceki günlerde olduğu gibi dolunay bekleyerek planlamış olsalardı, kapalı bir ay yükselirken alacakaranlığın aniden çökmesi tam bir şok olurdu. Bu teori doğruysa, savaşın tarihi MÖ 585 (güneş tutulması tarihine dayanarak Plinius tarafından verilen tarih) değil, muhtemelen 3 Eylül MÖ 609 veya 4 Temmuz MÖ 587, bu tür alacakaranlık zamanındaki ay tutulmalarının gerçekleştiği tarihler olacaktır.^[10]

Thales'in tahmini

Hikâyenin doğruluğu konusunda şüpheler olsa da, Herodot'unkinin yanı sıra hikâyenin başka anlatıları da var. Laertios Diogenes, Thales ile aynı yüzyılda yaşayan Ksenofanes'in tahminden etkilendiğini söyler ve ayrıca Sokrates öncesi Demokritos ve Heraklitos'tan ek tanıklıklar verir.^[6]

Thales'in sözde öngörüsü sırasında, tutulmalara Ay'ın Dünya ile Güneş arasına girmesinin neden olduğu henüz bilinmiyordu; bu, bir asırdan fazla bir süre sonra Anaksagoras ya da Empedokles'e kadar keşfedilemeyecek bir gerçekti.^[11]

Eğer anlatım doğru ise, Thales'in tutulmaların tekrarlarındaki kalıpları tanıyarak herhangi bir tutulmanın zamanlamasını hesaplamak zorunda kalacağı öne sürülmüştür.^[6]

Thales'in belirlemesinde Saros döngüsünü kullanmış olabileceği veya Babil astronomisi hakkında biraz bilgi sahibi olabileceği öne sürülmüştür. Ancak, Babilliler o noktada güneş tutulmalarının yerel koşullarını tahmin etmekten çok uzaktı, bu da bu hipotezi pek olası kılmaz.^[4][12] Aslında, belirli bir konum için bir tutulmayı tahmin etmek için güvenilir bir şekilde kullanılabilecek bilinen bir döngü yoktur ve bu nedenle, herhangi bir doğru tahmin şansa bağlı olacaktır.^[5][6]

Tutulma

Tutulma, Atlantik Okyanusu üzerinde 37°54′N 46°12′W / 37.9°K 46.2°B / 37.9; -46.2 (Battle of Halys eclipse peak)'de zirve yaptı ve tam gölge yolu akşam saatlerinde güneybatı Anadolu'ya ulaştı ve Halys Nehri, sağlanan ΔT için hata payının hemen içindedir.^[2]

Ayrıca bakınız

• Murşili'nin tutulması
• Asur tutulması

Kaynakça

Konuyla ilgili yayınlar

• K. Leloux, "The Battle of the Eclipse (May 28, 585 BC): A Discussion of the Lydo-Median treaty and the Halys border", in Polemos, 19-2 (2016), pp. 31–54 7 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Alden A. Mosshammer, "Thales' Eclipse", Transactions of the American Philological Association, Vol. 111, 1981, pp. 145–55 (JSTOR 22 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
• G. B. Airy, "On the Eclipses of Agathocles, Thales, and Xerxes", Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Vol. 143, 1853, pp. 179–200
• Herodotus, The Histories, translated by Robin Waterfield, (1998). New York: Oxford University Press. 0-19-282425-2
• Tony Jacques: Dictionary of Battles And Sieges: A Guide to 8,500 Battles from Antiquity Through the Twenty-first Century. F-O Greenwood Publishing Group 2007, 0-313-33536-2, p. 428 (Google Kitaplar'da Auszug, s. 428,)

Dış bağlantılar

• Wired.com: May 28, 585 B.C.: Predicted Solar Eclipse Stops Battle 4 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.