İç uydu

İç uydu ya da iç doğal uydu, astronomide ana gezegenin büyük doğal uydularından daha iç kısımda, düşük eğimli ters yönlü bir yörünge izleyen doğal uydu anlamına gelir. Genellikle ana gezegenin oluşumuyla aynı zamanda kendi yerlerinde oluştukları düşünülür. Neptün'ün uyduları bu konuda bir istisnadır, çünkü büyük uydu Triton'un yakalanmasından sonra bozulan orijinal cisimlerin parçalarının yeniden bir araya gelmesinden oluşmuş olmaları muhtemeldir.^[1] İç uydular ana gezegene yakınlıkları, kısa yörünge periyotları (genellikle bir günün altında), düşük kütleleri, küçük boyutları ve düzensiz şekilleri ile diğer olağan uydulardan ayrılırlar.

Keşif

Şu anda dört dev gezegenin (Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün) etrafında yörüngede bulunan otuz adet iç uydunun varlığı bilinmektedir. Küçük boyutları ve yakındaki gezegenden gelen parıltı nedeniyle Dünya'dan gözlemlenmeleri oldukça zor olabilir. Bazıları, örneğin Satürn'deki Pan ve Daphnis, sadece uzay araçları tarafından gözlemlenebilmiştir.

Gözlemlenen ilk iç uydu 1892 yılında E. E. Barnard tarafından keşfedilen Amalthea'dır. Daha sonra 1966 yılında gözlenen Satürn uyduları Epimetheus ve Janus olmuştur. Bu iki uydu aynı yörüngeyi paylaşmaktadır ve statüleriyle ilgili ortaya çıkan karışıklık 1980'deki Voyager 1 uçuşuna kadar çözülememiştir. Geri kalan iç uyduların çoğu Voyager 1 ve Voyager 2 uzay araçları tarafından Jüpiter (1979), Satürn (1980), Uranüs (1986) ve Neptün (1989) uçuşları sırasında keşfedilmiştir.

Daha yakın yıllarda, 2005-2009 yılları arasında Cassini uzay aracı tarafından Satürn yörüngesinde ve Hubble Uzay Teleskobu tarafından Uranüs (2003) ve Neptün (2013) yörüngesinde başka iç uydular bulunmuştur.

İç uydular listesi

Jüpiter'in iç uyduları

Jüpiter, dev gezegenler arasında en az sayıda iç uydu kümesine sahiptir. Bunlar;

• Metis
• Adrastea
• Amalthea
• Teb

Galileo uzay aracı Amalthea'nın yörüngesine yakın bazı uydu parçacıkları gözlemlemiş olabilir.^[2]

Satürn'ün iç uyduları

Satürn'ün bilinen dokuz iç uydusu halka sistemiyle yakından ilişkilidir ve birçoğu halkaların içinde yörüngede dönerek aralarında boşluklar veya "çoban" halkacıklar oluşturur.

• S/2009 S 1 – B halkası uyducuğu
• Pan - Satürn'ün A Halkasının Encke bölümündeki çoban uydusu
• Daphnis - Satürn'ün A Halkasının Keeler Boşluğundaki çoban uydusu
• Atlas - Satürn'ün A Halkasının dış kenarının çoban uydusu
• Prometheus - Satürn'ün dar F Halkasının iç çoban uydusu
• Pandora
• Epimetheus ve Janus - birbirleriyle periyodik olarak yörünge enerjisi alışverişinde bulunan ortak yörünge uyduları
• Aegaeon - G halkası uyducuğu

S/2009 S 1 ve Aegaeon halkalardaki kendi kanallarını temizleyecek kadar büyük değildir. Aynı durum büyük Satürn uyduları Mimas ve Enceladus arasında yörüngede dolanan küçük uydular Methone, Anthe ve Pallene için de geçerlidir.

Uranüs'ün iç uyduları

Uranüs, bilinen on üç uydusuyla açık ara en geniş iç uydu sistemine sahiptir:

• Cordelia ve Ophelia - Uranüs'ün en parlak halkası olan dar ε halkası için sırasıyla iç ve dış çoban uyduları
• Bianca
• Cressida
• Desdemona
• Juliet
• Portia
• Rosalind
• Cupid
• Belinda
• Perdita
• Puck
• Mab - μ halkasıyla ilişkili

Neptün'ün iç uyduları

Neptün'ün bilinen yedi iç uydusu vardır:

• Naiad
• Talassa
• Despina
• Galatea - yaylara bölünmüş çok dar Adams halkasının iç çoban uydusu
• Larissa
• Hippocamp
• Proteus

Bunların Neptün'ün orijinal uydularının (iç ya da değil) parçalarından yeniden oluşan moloz yığınları olduğu düşünülmektedir. Bu uydular, Triton'un çok dış merkezli bir başlangıç yörüngesine oturmasından hemen sonraki dönemde Triton tarafından güçlü bir şekilde tedirgin edilmişlerdir. Tedirginlikler uydular arasında çarpışmalara yol açmış ve Triton'un yörüngesi daireselleştikten sonra parçaların kaybolmayan bölümleri yeniden bugünkü iç uydulara dönüşmüştür.^[1]

Keşif görevleri

İç uyduların çoğu Voyager 1 ve Voyager 2 uzay araçları tarafından görüntülenmiştir. Uyduların büyük çoğunluğu görüntülerde yalnızca tek piksel olarak görülmüş ya da yalnızca birkaç piksele kadar çözümlenmiştir. Ancak aşağıdaki uydularda oldukça ayrıntılı yüzey özellikleri görülmüştür:

Kaynakça