Skoplje

Skoplje Скопје
grad
Kolaž najvažnijih znamenitosta Skoplja.
Zastava Grb
41°59′54″N 21°25′39″E / 41.998361°N 21.427447°E / 41.998361; 21.427447
Država	Sjeverna Makedonija
Oblast	Skopska oblast
Općina	Veliko Skoplje
Uprava
• Tip	Posebna jedinica lokalne samouprave
• Tijelo	Gradsko vijeće Skoplja
• Gradonačelnica	Danela Arsovska
Površina
• Ukupno	571,46 km²
Nadmorska visina	240 m
Stanovništvo  (2021)
• Ukupno	526.502
• Gustina	921/km²
Vremenska zona	UTC+2
• Ljeti (DST)	UTC+3
Poštanski broj	МК-10 00
Pozivni broj	(+389) 02
Sajt	skopje.gov.mk

Skoplje (makedonski Скопје [ˈskɔpjɛ]) je glavni i najveći grad Republike Makedonije s oko 700.000 stanovnika (procjena iz 2007. godine).

Geografski položaj

Skoplje se nalazi na strateški važnoj poziciji u središnjem dijelu Balkanskog poluotoka, nedaleko od glavne komunikacije koja vodi od Zapadne Europe preko Beograda do Soluna u Grčkoj. Grad je smješten u uskoj dolini rijeke Vardar, koju zatvaraju planine Skopska Crna Gora na sjeveru i Vodno na jugu. Iz takvog geografskog položaja proizašao je i izdužen oblik grada, koji se prostire gotovo 25 km u smjeru istok-zapad (duž Vardara), a manje od 10 km u smjeru sjever-jug.

Klimatski, Skoplje je također određeno svojim kotlinskim položajem. Stoga su ljeta sparna i suha, a zime hladne i maglovite.

Prosječna nadmorska visina grada je 240 metara.

Stanovništvo i uprava

Glavni članak: Popis gradonačelnika Skoplja

Šire gradsko područje (Skoplje sa 7 malih prigradskih općina) ima 578.144 stanovnika ^[1](Popis 2002.), odnosno blizu 30 % ukupnog stanovništva Makedonije. Takva koncentracija stanovništva predstavlja sve veći problem za državu u kojoj svi ostali gradovi imaju ispod 100.000 stanovnika, te se stoga ne može osigurati ravnomjeran razvoj.

Veliki porast stanovništva Skoplja posljedica je nagle industrijalizacije nakon Drugog svjetskog rata i njegove nove uloge kao političkog, privrednog i kulturnog centra Makedonije unutar SFRJ. 1930. godine Skoplje je imalo oko 50.000 stanovnika, što znači da se u samo pedesetak godina povećalo deset puta.

Nakon posljednje reforme lokalne uprave u Makedoniji 2004. godine, Skoplje je ustrojeno kao grad sa 10 gradskih općina:

• Aerodrom,
• Butel,
• Centar,
• Čair,
• Gazi Baba,
• Gjorče Petrov,
• Kisela Voda,
• Karpoš,
• Saraj,
• Šuto Orizari.

Unutar novih gradskih granica živi 506.926 stanovnika (Popis 2002.). Prema etničkoj strukturi, bilo je 66,9 % Makedonaca, 20,5 % Albanaca, 4,6 % Roma, 2,8 % Srba i 1,5 % Bošnjaka. U sedam gradskih općina većinsko stanovništvo su Makedonci, u dvije Albanci (Čair i Saraj), te u jednoj Romi (Šuto Orizari - jedina romska općina u Europi).

Zemljopisni položaj

Skoplje se nalazi na strateški važnoj poziciji u središnjem dijelu Balkanskog poluotoka, nedaleko od glavne prometnice koja vodi od Zapadne Europe preko Beograda do Soluna u Grčkoj. Grad je smješten u uskoj dolini rijeke Vardar, koju zatvaraju planine Skopska Crna Gora na sjeveru i Vodno na jugu. Iz takvog zemljopisnog položaja proizašao je i izdužen oblik grada, koji se prostire gotovo 25 km u smjeru istok-zapad (duž Vardara), a manje od 10 km u smjeru sjever-jug.

Klimatski, Skoplje je također određeno svojim kotlinskim položajem. Stoga su ljeta sparna i suha, a zime hladne i maglovite.

Prosječna nadmorska visina grada je 240 metara.

Historija

Prva naselja na mjestu današnjeg Skoplja datiraju još iz prethistorije.

U antičko doba tu se nalazila rimska kolonija Scūpī (na ušću Lepenca u Vardar, zapadno od današnjeg centra grada), osnovana za vrijeme cara Domicijana (81 – 96). Mjesto se spominje u Ptolomejovoj Geografiji iz 2. vijeka kao jedan od gradova rimske Dardanije. Ptolemej naziva grad na latinskom kao Scupi i starogrčkom kao Σκοῦποι, što se pretpostavlja da je prema korijenu ἐπίσκοπος značilo „promatrač”, dakle „mjesto u visini”.

U srednjem vijeku, Skopje je u sastavu Istočnog Rimskog carstva (kasnijeg Bizanta). Umjesto Scupija, kojeg je uništio potres iz 518. godine, car Justinijan u 6. stoljeću sagradio novu tvrđavu Justiniana Prima, za koju ni do danas nije potpuno jasno gdje se nalazila.

Grad je prelazio u ruku više država, Bizanta, Bugarske, Raške, povremenih ustaničkih tvorevina, dok konačno postoje dio srednjovjekovne srpske države u 13. stoljeću. 1346. godine srpski car Dušan ga proglašava glavnim gradom svog carstva, koje se raspalo nakon njegove smrti. Nakon Dušanove smrti, pojedini velikaši se osamostaljavaju. Tako se grad nalazi u posedu Mrnjavčevića, odnosno u oblasti kralja Vukašina. Nakon maričke pogibije 1371, grad postaje posed Vukašinovog sina Marka.

1392. godine Skoplje zauzimaju Turci i ono ostaje pod njihovom vlašću više od pȇtsto godina, s jedinim prekidom 1689. kada ga je nakratko zauzeo i spalio austrijski vojskovođa Giovanni Piccolomini. Pod turskom vladavinom grad je se zvao Üsküb (اوسكوب).

U dugom razdoblju turske vladavine Skoplje u potpunosti poprima izgled orijentalnog grada s džamijama, čaršijom, mahalama i pretežno islamiziranim stanovništvom.

Godine 1888. počela je s radom željeznička pruga Beograd-Niš-Skoplje.^[2]

U Balkanskim ratovima, 1912. ga zauzima srpska vojska, te postaje dio Kraljevine Srbije, dok je ime grada iz Uskup promenjeno u Skoplje.

U Prvom svetskom ratu, bugarska vojska zauzima grad 1915, koji postoje sedište bugarske Vojno-inspekcione oblasti Makedonije.

Nakon Prvog svjetskog rata u sastavu je Kraljevine SHS, odnosno kasnije Kraljevine Jugoslavije, u kojoj je od 1929. do 1941. centar Vardarske banovine.

Godine 1929. počeo je mandat Josifa Mihailovića kao gradonačelnika, na dužnosti do 1936. i ponovo od 1939. do 1941. godine. Njemu je grad zaslužan za transformaciju iz orijentalnog osmanskog u moderan europski grad. Između 1928. i 1935. je izgrađen i razvijen aerodrom Skoplje uz podršku Antonija Vildovića. Prva linija je bila na relaciji Solun-Skoplje-Beograd.

Nakon raspada Jugoslavije, Skoplje i veći dio Makedonije su 1941. godine priključeni Bugarskoj. U novembru 1944. oslobodile su ga partizanske jedinice.

U sastavu SFRJ postaje glavni grad Socijalističke Republike Makedonije, koja je po prvi put organizirana kao zasebna jedinica.

Između 1960. i 1961. godine je zahvaljujući velikim omladinskim radnim akcijama dovršena dionica Autoceste Bratsva i Jedinstva od Niša do Đevđelije prolazeći kroz Skoplje. Taj dio će postati današnji autoput E-75, dio paneuropskog koridora 10.

To je razdoblje brzog rasta i izgradnje Skoplja, koje je nakratko zaustavio katastrofalni potres, 26. juna 1963. godine. Više od 1.000 ljudi je poginulo, a preživjeli stanovnici su ostali bez domova, jer je najveći dio grada posve porušen.

Normalizacija života je bila brza uz pomoć iz čitavog svijeta, te se Skoplje uspješno oporavilo. Međutim, rekonstrukcija i uređenje grada bili su dugotrajni, te ni danas nisu posve dovršeni.

Od 8. septembra 1991. godine, Skoplje je prijestolnica nezavisne Republike Makedonije.

Privreda

U razdoblju bivše Jugoslavije, Skoplje se razvijalo kao industrijsko središte Makedonije, što je i dovelo do velikog priljeva novih stanovnika u grad. Najznačajnije industrijske grane su bile tekstilna, kemijska (kombinat "OHIS"), farmaceutska ("Alkaloid"), štamparska i metaloprerađivačka (Žeeljezara Skopje). Po osamostaljenju Makedonije, njena privreda našla se pred teškim problemima. Skoplje kao glavni grad je bilo i danas je u nešto boljoj poziciji od ostatka države, u kojoj je trećina stanovništva nezaposlena. I njegova industrija je stradala, ne samo zato što se nije mogla potpuno prilagoditi novom kapitalističkom sistemu, već i zbog grčke blokade i etničkih sukoba u Makedoniji 2001. godine. Posljednjih godina je vidljiv stanovit napredak, posebno stoga što je došlo do preorijentacije s industrije na uslužne djelatnosti i većih stranih ulaganja.

Spomenici i znamenitosti

• Arheološki lokalitet Scupi
• Skopski akvadukt
• Bizantska crkva Svetog Pantelejmona u Nerezima, podignuta u 12. stoljeću. Poznata po svojim freskama;
• Crkva Svetog Spasa, djelomično građena pod zemljom zbog turskog zakona po kojem crkve nisu smjele nadvisivati džamije. U njenom dvorištu je grob makedonskog heroja Goce Delčeva;
• Kameni most u centru grada preko Vardara, sagrađen u 15. stoljeću;
• Katedrala (Saborni hram ) Svetog Klimenta Ohridskog, dovršena 1990. godine. Sjedište Makedonske pravoslavne crkve;
• Konzervirane ruševine starog željezničkog kolodvora (sagrađen 1941.), na kojem se sat zaustavio u 5:17, točnom trenutku potresa 1963. godine. Danas je u zgradi Muzej grada Skoplja;
• Milenijski križ na planini Vodno (visok 67 metara);
• Stari orijentalni dio grada (čaršija, džamije,pazar) podno tvrđave Kale, predložen za listu UNESCO-a;
• Tvrđava Kale.

Sport

Najpoznatiji sportski objekti u Skoplju su Sportska dvorana Boris Trajkovski i nogometni stadion Nacionalna arena „Filip II. Makedonski”. U Skoplju postoje još četiri sportske dvorane, koje su manje od dvorane Borisa Trajkovskog. Također, ima i nekoliko manjih nogometnih stadiona. Od 1972. održava se međunarodni boksački turnir Zlatni gong.^[3]

Slijedi popis klubova po sportovima:

Nogomet

• FK Rabotnički
• FK Vardar
• FK Makedonija Gjorče Petrov
• FK Sloga Jugomagnat (bivši klub)
• FK Metalurg
• FK Cementarnica 55
• FK Skopje
• FK Gorno Lisiče
• FK Škupi

Košarka

• KK Rabotnički
• KK Vardar
• KK MZT

Rukomet

• RK Metalurg
• RK Vardar PRO
• ŽRK Vardar

Poznati sugrađani

• Justinian (483–565), bizantski car^{[α 1]};
• Konstantin I Asen Tih (fl. 1257–1277), car Bugarske;
• Majka Tereza (Anjezë Bojaxhiu, 1910—1997), časna sestra, rođena u Skoplju;
• Milčo Mančevski (1959), makedonski redatelj, autor filma Пред дождот;
• Milka Babović (1928—2020), poznata atletičarka i sportski novinar;
• Nikola Stanjević (fl. 1355–1366), velikaš i saveznik cara Dušana Nemanjića;
• Darko Pančev (1965), fudbaler Crvene Zvezde;
• Dragan Stojnić (1937—2003), pevač;
• Aleksandar Sarievski (1922-2002), makedonski pjevač i kompozitor narodne muzike;
• Ilija Najdoski (1964), fudbaler Vardara i Crvene Zvezde;
• Slobodan Goračinov (1963), fudbaler Vardara i Crvene Zvezde;
• Džoni Štulić (1953), pevač i muzičar grupe Azra;
• Vasil Tupurkovski (1951), makedonski političar (SKJ, DA) i akademik;
• Slavko Janevski (1920-2000), makedonski pisac;
• Zoran Pantazis, rukometni trener, osvajač svetskog prvenstva s ženskom reprezentacijom Jugoslavije;
• Šaban Trstena (Shaban Tërstena, 1965), jugoslovenski rvač i osvajač olimpijskih medalja na na Olimpijskim igrama 1984.;
• Boris Drangov (1872–1917), bugarski pukovnik;
• Šaban Sejdiu (Shaban Sejdiu, 1959), jugoslovenski rvač;
• Tijana Dapčević (1976), poznata pevačica;
• Gorjan Jovanovski (1993), makedonski aktivist;
• Jerolim Karadža (1937-2021), rukometaš;
• Miroljub Todorović (1940), srpski pjesnik i umjetnik;
• Dragoslav Avramović (1919–2001), bivši guvernerNarodne Banke Jugoslavije;
• Tamara Todevska (1985), pevačica;
• Simona Marinova (1994), plivačica;
• Naciye Suman (1881–1973), turski fotograf i umjetnica;
• Valon Saracini (1981), političar;
• Ljubiša Samardžić (1936–2017), glumac i filmski redatelj;
• Petar Gligorovski (1938–1995), crtač stripova, grafičar, akademski slikar, fotograf i redatelj;
• Enver Idrizi, hrvatski karatist;
• Kiril Džajkovski, dj, pevač i muzičar;
• Jelena Adžić Kiš, najljepša gospođa Srbije i učesnica izbora Mrs. World;
• Boban Babunski (1968), fudbaler Vardara;
• Elvira Rahić (1973), pevačica;
• Živko Popovski (1934–2007), makedonski arhitekt;
• Predrag Samardžiski (1986), košarkaš Partizana i Železnika;
• Nada Đurevska (1952-2017), glumica;
• Boris Kristančič (1931–2015), košarkaš Olimpije Ljubljane;
• Atanas Kostovski, makedonski sportski tv komentator;
• Stevo Crvenkovski (1947–2004), diplomata;
• Dragi Zmijanac (1960), makedonski aktivist;
• Zoran Mihajlov, makedonski sportski tv komentator;
• Vlado Janevski (1960), pevač;
• Kiril Dojčinovski (1943–2022), fudbaler Vardara i Crvene Zvezde;
• Viktor Trenevski (1972), fudbaler i trener;
• Zare Markovski (1960), košarkaš i trener;
• Jordan Kamčev (1970), makedonski preduzetnik;
• Borko Ristovski (1982), rukometaš;
• Kiril Simonovski (1915–1984), fudbaler i trener Vardara i Partizana;
• Toše Proeski (1981–2007), pjevač;
• Miroslav Grčev (1955), makedonski arhitekt, karikaturist i grafičar;
• Dejan Dimov (1974), košarkaš;
• Žarko Kujundžiski (1980), pisac;
• Apostol Tnokovski (1982), makedonski preduzetnik i grafičar;
• Lidija Dimkovska (1971), spisateljica;
• Ninoslav Marina (1974), rektor Univerziteta Sv. Apostol Pavle;
• Đorđi Abadžiev (1910-1963), književnik, istoričar, publicista i scenarista;
• Sabina Ajrula (1946–2021), tursko-makedonska glumica;
• Rashela Mizrahi (1981), makedonska političarka i ministar;
• Ana Čolović Lešoska (1979), biolog;
• Olivera Nikolova (1936), makedonska književnica;
• Üsküplü Ata (umro posle 1533), tursko-otomanski pisac;
• Yahya Kemal (1884–1958), turski pisac i pjesnik, političar i diplomata;
• Teodosij Gologanov (1846—1926), skopski egzarhijski mitropolit;
• Slavko Brezoski (1922–2017), makedonski arhitekt i urbanist;
• Dušanka Sifnios (1933–2016), srpska balerina i koreograf;
• Šarik Hadžihamzić (1930–2018), makedonski preduzetnik;
• Ali Shefqet Shkupi (1883–1953), potpukovnik i načelnik Vrhovnog štaba albanske vojske;
• Vera Jocić (1923–1944), učesnica Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije;
• Marko Čalasan (2000), makedonski programer;
• Maurice Sion (1927–2018), kanadsko-američki matematičar, poznat po Sionovom teoremu o minimaksu u Teoriji igara;
• Marjan Pejoski (1968), modni dizajner;

Gradovi pobratimi

Skoplje je pobratim sa gradovima:

• Bradford, Ujedinjeno Kraljevstvo (od 1961.)
• Dijon, Francuska (od 1961.)
• Dresden, Njemačka (od 1967.)
• Tempe, Sjedinjene Američke Države (od 1971.)
• Roubaix, Francuska (od 1973.)
• Waremme, Belgija (od 1974.)
• Nürnberg, Njemačka (od 1982.)
• Šlef, Alžir (od 1983.)
• Nančang, Kina (od 1985.)
• Manisa, Turska (od 1985.)
• Suez, Egipat (od 1985.)
• Pittsburgh, Sjedinjene Američke Države (od 2002.)
• Istanbul, Turska (od 2003.)
• Ljubljana, Slovenija (od 2007.)
• Podgorica, Crna Gora (od 2007.)
• Saragosa, Španija (od 2008.)
• Zagreb, Hrvatska (od 2011.)
• Tirana, Albanija (od 2016.)
• Sarajevo, Bosna i Hercegovina (od 2017.)

Suradništva

• Ankara, Turska (od 1995)^[4]
• Beograd, Srbija (od 2012)^[5]

Zanimljivosti

Iako su nakon potresa iz 1963. godine obnovljeni i podignuti brojni javni i stambeni objekti, mnogi gradski simboli nisu nikad ponovno izgrađeni. Skoplje je tako izgubilo značajan dio svoje prepoznatljivosti. Tek unazad nekoliko godina pokrenute su akcije da se te zgrade obnove i Skoplju vrati njegov nekadašnji izgled. Tako je ponovno sagrađena katedrala Svete Bogorodice iz 19. stoljeća, a u planu je i obnova velebnog kazališta razorenog u potresu.

Povezano

• Popis gradonačelnika Skoplja

Bilješke

Izvori

Literatura

Vanjske veze

• Službene stranice grada Skoplja
• Neslužbeni portal Skoplja
• Skoplje informacije