Zofia Ameisenowa

Zofia Ameisenowa (ur. 31 maja 1897 w Nowym Sączu^[1], zm. 25 grudnia 1967 w Krakowie) – polska historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, kustosz Biblioteki Jagiellońskiej.

Specjalizowała się w zagadnieniach związanych z rękopisami iluminowanymi oraz grafikami, była znawczynią europejskiego malarstwa miniaturowego i ikonografii biblijnej.

Życiorys

W 1921 roku ukończyła studia doktoranckie na Uniwersytecie Jagiellońskim i rozpoczęła pracę na tej uczelni^[1]. Piastowała stanowisko asystentki w Bibliotece Jagiellońskiej. Mężem historyczki został 1 sierpnia 1923 jej daleki kuzyn – dr Aleksander Ameisen, dermatolog, a także literat i czołowy szachista Krakowa^[2][3].

Podczas II wojny światowej Ameisenowa trafiła najpierw do Łucka (1939–1940), a później do Kosowa Huculskiego (1940–1942). Tam jej mąż pracował w szpitalu wenerologicznym dla uchodźców. 16 października 1941 roku wraz z 2700 aresztowanych Żydów małżeństwo Ameisenów znalazło się w kosowskim więzieniu. Z mordu ludności żydowskiej ocaleli tylko oni oraz stomatolog, którego nazwiska nie ustalono. Nie byli jednak bezpieczni, ponieważ zbrodnie na Żydach trwały. Zofia Ameisen uciekła wraz z mężem poprzez Czerniowce do stolicy Rumunii – Bukaresztu.

Bilans wojny był dla Zofii Ameisenowej tragiczny – straciła rodziców, siostrę i szwagra, jak również cały majątek, przeżyła też trzykrotne aresztowania przez Gestapo i pobyt w getcie. Podupadła także na zdrowiu. Powróciła jednak do Krakowa i do pracy na uczelni. W 1955 roku otrzymała tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a w 1959 – profesora zwyczajnego.

Historyczka wytyczyła sobie konkretne cele – uporządkowanie i skatalogowanie zasobów grafiki oraz opublikowanie najcenniejszych zabytków znajdujących się w Bibliotece Jagiellońskiej – rysunków, rycin, a także rękopisów iluminowanych^[2]. Zadania te realizowała konsekwentnie mimo postępującej choroby naczyń wieńcowych serca. Problemy zdrowotne nasiliły się wraz z ciężką chorobą jej męża, który doznał paraliżu. Ameisenowa opiekowała się nim do jego śmierci 25 grudnia 1961 roku. Po śmierci męża stan zdrowia badaczki stopniowo się pogarszał.

Zmarła w nowohuckim szpitalu im. Stefana Żeromskiego. Pochowana jest na nowym cmentarzu żydowskim przy ulicy Miodowej w Krakowie^[4].

Publikacje^[5]

• Średniowieczne malarstwo ścienne w Krakowie (1923)
• Inkunabuły graficzne Bibljoteki Jagiellońskiej (1924)
• Einblattdrucke des fünfzehnten Jahrhunderts in Polen. Holz- und Metallschnitte in den Bibliotheken zu Gołuchów, Krakau, Lemberg, Lublin, Płozk, Thorn und Warschau (1929)
• Biblja hebrajska XIV-go wieku w Krakowie i jej dekoracja malarska (1929)
• Minjatury włoskie Bibljoteki Jagiellońskiej. Trecento (1929)
• Księga zwiedzających Świątynię Sybilli w Puławch. Jej historja i dekoracja (1930)
• Francuskie rękopisy iluminowane z Wilanowa w Bibljotece Narodowej (1933)
• Les principaux manuscrits a peintures de la Biblioth̀eque Jagellonienne de Cracovie (1933)
• O kilku cennych rękopisach iluminowanych francuskich z Bibljoteki Wilanowskiej, obecnie w Bibljotece Narodowej w Warszawie (1934)
• Katalog wystawy iluminowanych rękopisów włoskich / Bibljoteka Jagiellońska (1934)
• Bibliografia drzeworytnictwa (1936)
• Ein unbekannter, früher Burgkmair-Holzschnitt in Krakau? (1936)
• The tree of life in Jewish iconography (1938)
• Epitafium Jana Borka. Obraz krakowski z w. XVI, niegdyś w katedrze na Wawelu
• Dwa nieznane polskie znaki książkowe z XVI wieku (1947)
• Animal-headed gods, evangelists, saints and righteous men (1949)
• Czyim herbem jest herb Szeliga w Kodeksie Behema? (1954)
• Tabula Cebetis nieznany rysunek z XVI wieku w Bibliotece Jagiellońskiej (1956)
• Rękopisy i pierwodruki iluminowane Biblioteki Jagiellońskiej (Wrocław: Ossolineum, 1958)
• Globus Marcina Bylicy z Olkusza i mapy nieba na wschodzie i zachodzie (1959; wyd. także w j. angielskim)
• Godzinki Sobieskich w Windsorze (1959)
• Kodeks Baltazara Behema (1961; układ całości Rafał Glücksman)
• Problem modeli anatomicznych „écorchés” i trzy statuetki w Bibliotece Jagiellońskiej (1962; wyd. także w j. angielskim)
• Cztery polskie rękopisy iluminowane z lat 1524–1528 w zbiorach obcych (1967)

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Mossakowski, Zofia Ameisenowa (1897-1967), „Biuletyn Historii Sztuki”, 30 (1968), nr 2, s. 236–238
• Lech Kalinowski, Zofia Ameisenowa 1897-1967,  „Folia Historiae Artium”, 6/7 (1971), s. 275–287
• Anna Olszewska, Zofia Ameisenowa (1897-1967), „Rocznik Historii Sztuki”, 36 (2011), s. 91–91
• Popularna Encyklopedia Powszechna. Kraków: 1994, s. 120. ISBN 83-85719-07-5.