Dypkad
 Dipcadi serotinum | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
| Rząd | szparagowce | ||
| Rodzina | szparagowate | ||
| Rodzaj | dypkad | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Dipcadi Medikus Hist. & Commentat. Acad. Elect. Sci. Theod.-Palat. 6: 431 (1790)[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Dipcadi serotinum (L.) Medik.[4] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Dypkad[5][6] (Dipcadi Medik.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 42 gatunki występujące w Afryce oraz na obszarze od południowej Europy do Subkontynentu Indyjskiego[3].
Morfologia
- Pokrój
- Wieloletnie rośliny zielne, geofity cebulowe[7].
- Pęd
- Podziemna cebula z papierzastą lub nieco mięsistą okrywą[7].
- Kwiaty
- Zebrane w stożkowate do kłosokształtnego, mniej więcej jednostronne grono, wyrastające na długim głąbiku. Kwiaty zwisające, otwierające się wieczorem, wonne. Podsadki błoniaste. Okwiat zielony, zielonkawy, żółtawy lub brązowawy, często owoszczony. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach, u nasady zrośnięte w rurkę, krótką do długiej. Wierzchołki listków zewnętrznego okółka rozpostarto-podniesione, niekiedy z wyrostkiem. Listki wewnętrznego okółka podniesione lub rozpostarte. Nitki pręcików osadzone u gardzieli rurki okwiatu, przytulone do listków. Zalążnia siedząca, jajowata, z licznymi zalążkami[7].
- Owoce
- Spłaszczone, głęboko trójklapowane, ostre lub słabo wycięte, błoniaste torebki, zawierające spłaszczone, podługodate do dyskowatych nasiona[7].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
- Rodzaj z plemienia Ornithogaleae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[8]. W niektórych ujęciach włączany do rodzaju śniedek (Ornithogalum L.)[8].
- Wykaz gatunków[3]
- Dipcadi bakerianum Bolus
- Dipcadi balfourii Baker
- Dipcadi biflorum Ghaz.
- Dipcadi brevifolium (Thunb.) Fourc.
- Dipcadi ciliare (Eckl. & Zeyh. ex Harv.) Baker
- Dipcadi concanense (Dalzell) Baker
- Dipcadi cowanii (Ridl.) H.Perrier
- Dipcadi crispum Baker
- Dipcadi dekindtianum Engl.
- Dipcadi erythraeum Webb & Berthel.
- Dipcadi fesoghlense (Solms) Baker
- Dipcadi garuense Engl. & K.Krause
- Dipcadi glaucum (Burch. ex Ker Gawl.) Baker
- Dipcadi goaense Prabhug., U.S.Yadav & Janarth.
- Dipcadi gracillimum Baker
- Dipcadi guichardii Radcl.-Sm.
- Dipcadi heterocuspe Baker
- Dipcadi krishnadevarayae B.R.P.Rao
- Dipcadi kuriensis A.G.Mill.
- Dipcadi ledermannii Engl. & K.Krause
- Dipcadi longifolium (Lindl.) Baker
- Dipcadi maharashtrense Deb & S.Dasgupta
- Dipcadi marlothii Engl.
- Dipcadi mechowii Engl.
- Dipcadi minor Hook.f.
- Dipcadi montanum (Dalzell) Baker
- Dipcadi ndelleense A.Chev.
- Dipcadi oxylobum Welw. ex Baker
- Dipcadi panousei Sauvage & Veilex
- Dipcadi papillatum Oberm.
- Dipcadi platyphyllum Baker
- Dipcadi reidii Deb & S.Dasgupta
- Dipcadi rigidifolium Baker
- Dipcadi saxorum Blatt.
- Dipcadi serotinum (L.) Medik. – dypkad późny[5][6]
- Dipcadi susianum (Nábelek) Wendelbo
- Dipcadi thollonianum Hua
- Dipcadi turkestanicum Vved.
- Dipcadi ursulae Blatt.
- Dipcadi vaginatum Baker
- Dipcadi viride (L.) Moench
- Dipcadi welwitschii (Baker) Baker
Zastosowanie
- Rośliny spożywcze
- Młode liście Dipcadi glaucum są spożywane na surowo lub po ugotowaniu. W Afryce uznawane są za przysmak. Cebule tej rośliny uznawane są za trujące[9]. W Omanie beduini Harsusi spożywają cebule D. biflorum[10]. W Pakistanie jada się cebule i owoce D. erythraeum[11].
- Rośliny lecznicze
- Liście Dipcadi erythraeum są stosowane w tradycyjnie w Bahrainie jako środek przeczyszczający oraz do sporządzania maści na rany[10]. W Indiach i Pakistanie z rośliny tej sporządza się leki wykrztuśne na kaszel[12]. W cebulach, liściach i kwiatach roślin z tego gatunku obecne są flawonoidy (m.in. kempferol, kwercetyna, witeksyna, orientyna[13]), sterole i triterpeny[11]. W Lesotho D. marlothii stosowany jest na rzeżączkę[12].
- Inne zastosowania
- Na Madagaskarze Dipcadi cowanii stosowana jest jako trutka na szczury[12].
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
- ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
- ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
- ↑ a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 35.
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 71. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c d e Eggli U.: Dipcadi (Hyacinthaceae). W: U. Eggli, R/. Nyffeler: Monocotyledons Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Springer Verlag, 2018.
- ↑ a b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
- ↑ Dipcadi glaucum - Useful Tropical Plants. Tropical Plants Database, Ken Fern.. [dostęp 2021-03-29].
- ↑ a b Shahina A. Ghazanfar. The Genus Dipcadi (Hyadnthaceae) in the Arabian Peninsula. „Kew Bulletin”. 51 (4), s. 803, 1996. DOI: 10.2307/4119738.
- ↑ a b Hadi A. Al-Najjar. Phytochemical Investigation of Dipcadi erythraeum. „Medical Journal of Cairo University”. 88 (2), s. 761–764, 2020.
- ↑ a b c Timothy Johnson: CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press, 2019. ISBN 978-1-351-07939-6.
- ↑ Mona Osama (i inni) El-Shabrawy. Flavonoid constituents of Dipcadi erythraeum Webb. & Berthel.. „Asian Pacific Journal of Tropical Disease”. 6 (5), s. 404–405, 2016-05. DOI: 10.1016/s2222-1808(15)61056-8.
