Chrzypsko Wielkie

Chrzypsko Wielkie

wieś
Kościół w Chrzypsku Wielkim
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	międzychodzki
Gmina	Chrzypsko Wielkie
Liczba ludności (2022)	1001[2]
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	64-412[3]
Tablice rejestracyjne	PMI
SIMC	0581221
Położenie na mapie gminy Chrzypsko Wielkie Chrzypsko Wielkie
Położenie na mapie Polski Chrzypsko Wielkie
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Chrzypsko Wielkie
Położenie na mapie powiatu międzychodzkiego Chrzypsko Wielkie
52°37′37″N 16°13′08″E/52,626944 16,218889[1]
Informacje w Wikipodróżach

Chrzypsko Wielkie – wieś sołecka i gminna w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie międzychodzkim, w gminie Chrzypsko Wielkie nad jeziorem Chrzypskim i rzeką Oszczynicą.

Historia

Wieś pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od końca XIV wieku. Wymieniona pierwszy raz w łacińskim dokumencie z 1393 jako „Krzipszko”, 1401 „Maior Chrzipsko”, 1419 „Chrzibsko”, 1448 „Chrzypsko Maius”, 1476 „Magna Chrzypsko”^[4].

Miejscowość była wsią szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Chrzypskich, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko, a także do Obrzyckich. W 1443 leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego. Od 1401 była siedzibą własnej parafii, a w 1510 leżała w dekanacie Wronki^[4].

Tereny, na których powstała miejscowość były prawdopodobnie zasiedlone jednak wcześniej niż odnotowały to archiwalne, historyczne zapisy. Archeolodzy w okolicy wsi podejrzewają istnienie osady z X-XI wieku^[4].

W latach 1402–1403 odnotowany został Mikołaj Chrzypski z żoną prowadzący spór sądowy o 150 grzywien. W 1408 miało miejsce rozgraniczenie Chrzypska Wielkiego z Chrzypskiem Małym pomiędzy Wincentym Obrzyckim, a Szymonem Koszuckim. W 1411 odnotowano pochodzącego ze wsi Jana syna Marcina, studenta Akademii Krakowskiej. 1411 Wojciech Jastrzębiec biskup poznański przeniósł dwie wsie Białokosz i Gnuszyn z parafii Chrzypsko Wielkie do parafii Psarskie. W 1419 wspomniano Wojciecha z Chrzypska Wielkiego, który był w sporze z Wincentym z Wróblewa o 16 grzywien za zabrane woły. W 1422 odnotowano spór Mikołaja Baworowskiego, dziedzica Bienina ze swoim kmieciem Piotrem z Chrzypska Wielkiego z Sędziwojem ze Słopanowa^[4].

W 1434 Piotr Obrzycki sprzedał połowę Białcza wraz z jeziorem Kostrzynek, które do tej pory należało w całości do Chrzypska Wielkiego. W 1443 sprzedał Bartłomiejowi zwanemu Basz, który pochodził z Przyborowa Małego, wieś Chrzypsko Wielkie wraz z prawem patronatu kościoła we wsi oraz wsie Kąty i Pakawie za 1400 grzywien. W 1444 Bartłomiej zwany Basz z Przyborowa zapisał żonie Femie po 150 grzywien posagu oraz wiana na połowie Chrzypska Wielkiego^[4].

W 1448 wieś wspomniano podczas wizytacji młyna należącego do Łężec Małych, który był własnością plebana z Biezdrowa, położonego między hrzypskiem Wielkim, a Łężcami Małymi. W 1495 Kilian Chrzypski pozwany został przez Piotra Ćmachowskiego, ponieważ spiętrzając wodę w Chrzypsku, spowodował szkody zalewając brzeg strugi oraz łąkę zwaną „Kępa” we Wróblewie. W 1569 komornik ziemski poznański ustalił granicę pomiędzy Chrzypskiem Wielkim, a Radziszewem. Przy okazji opisano okolicę wsi. Granica ta biegła od kopca narożnego leżącego przy drodze z Chrzypska Małego do Mylina, szła wzdłuż kopców koło Błota Wielkiego oraz przez błoto Jeziercza, a następnie wzdłuż pali do „Ubiedrzy Chrzypskiej” i dalej wzdłuż pali nad „Obiedrzą Chrzypską”, przez dwa kopce, które leżały „w mostkach”, a także wzdłuż pali nad Ubiedrzą Chrzypską oraz nad Radziszewem aż do narożnika Chrzypska Wielkiego, Charcic i Radziszewa^[4].

W 1466 Małgorzata żona Jana zwanego Dusza ze Skoraczewa sprzedała Maciejowi, Wojciechowi oraz księdzu Mikołajowi, braciom z Przyborowa Małego swą ojcowiznę i macierzyznę w Chrzypsku Wielkim. W 1472 nastąpił podział majętności pomiędzy braćmi w Chrzypsku Wielkim i Przyborowie Małym. W jego wyniku Wojciech otrzymał Przyborowo Małe i Chrzypsko Małe, ksiądz Mikołaj, pleban w Chrzypsku Wielkim, oraz Maciej otrzymali po połowie Chrzypska Wielkiego, 0,5 wsi Kąty oraz 0,5 wsi Pakawie. Ustalono, że po śmierci Mikołaja Wojciech nie będzie miał praw do dworu w Chrzypsku Wielkim^[4].

W 1474 duchowny Mikołaj oraz panna Anna wysyłali na wyprawę wojenną zastępców ze swoich dóbr w Chrzypsku Wielkim. W 1489 Maciej Chrzypski zapisał swojej żonie Annie po 100 grzywien posagu oraz wiana na Chrzypsku Wielkim oraz na Kątach. W 1491 zakupił z zastrzeżeniem prawa odkupu od Elżbiety, żony Andrzeja Pasikonia z Włościejewic Śródkę w parafii Chrzypsko Wielkie za kwotę 300 grzywien. W 1491 zapisał swojej żonie Annie po 200 kop posagu oraz wiana na Chrzypsku Wielkim oraz Chrzypsku Małym, a także na wsi opuszczonej o nazwie Kąty. W 1501 odnotowano dziedziców w Chrzypsku Wielkim Bartłomieja oraz Jana. W 1605 odnotowano we wsi „dwór dawno pobudowany oraz plac pusty, na którym stał kiedyś stary dwór”^[4].

Miejscowość odnotowano również w historycznych rejestrach poborowych. W 1499 wieś zalegała z podatkami. W 1508 odnotowano pobór podatków od 9 łanów, karczmy oraz młyna wodnego o jednym kole. W 1510 pobrano podatki z 6 łanów. W 1535 pobrano zaległy pobór z połowy łana we wsi. W 1563 miał miejsce pobór z 4 łanów oraz z karczmy. W 1580 Jakub Chrzypski zapłacił pobór od 4 łanów, 8 zagrodników, kowala, pastucha oraz od 35 owiec^[4].

Wieś szlachecka Chrzipsko położona była w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[5].

W wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej w 1793, miejscowość przeszła w posiadanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Międzychód w rejencji poznańskiej^[6]. Chrzypsko Wielkie należało do okręgu sierakowskiego tego powiatu i stanowiło część majątku Sieraków, którego właścicielem był wówczas rząd pruski w Berlinie^[6]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 240 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 26 dymów (domostw)^[6].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chrzypsko Wielkie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

W Chrzypsku Wielkim był realizowany teledysk Kiedy tylko spojrzę Sylwii Grzeszczak, promujący trzeci album piosenkarki pt. Komponując siebie^[7].

Demografia

W 2010 roku miejscowość zamieszkiwana była przez 958 mieszkańców, co stanowiło 29,1% ogólnej liczby mieszkańców całej gminy. Biorąc pod uwagę liczebność ludności w latach 2001–2010 zaobserwować można stopniowe zwiększanie się liczby ludności w kolejnych latach.

Komunikacja

Wieś leży przy dwóch drogach wojewódzkich: 133 oraz 186.

Turystyka

Atrakcyjne położenie nad jeziorem Chrzypskim – największym jeziorem Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego spowodowało, iż miejscowość stała się ważnym ośrodkiem turystycznym i wypoczynkowym^{[potrzebny przypis]}.

Szlaki turystyczne

Przez Chrzypsko Wielkie prowadzą 4 szlaki turystyczne, w tym 2 rowerowe i 2 piesze.

• Szlaki rowerowe
  • „R8” Wojewódzka Trasa „Szlak Stu Jezior” (SSJ) Międzychód → Jez. Koleńskie → Kolno → Kamionna (gm.Międzychód) → Prusim (gm. Kwilcz) → Chalin – Góra- Jez. Wielkie → Sieraków → Lesionki (gm. Sieraków)- Ryżyn Chrzypsko Wielkie → Łężeczki → Białokosz → Gnuszyn (46,1 km) → Szamotuły, gdzie łączy się z Transwielkopolską Trasą Rowerową → odcinkiem płn. TTR-N i prowadzi do Poznania
  • Trasa „Wokół jeziora Chrzypskiego” (8 km)
• Szlaki piesze
  • Zielony szlak pieszy PTTK: Chrzypsko Wielkie → Punkt Widokowy Łężeczki → Jezioro Białokoskie → Lubosz (gm. Kwilcz) (17,7 km)
  • Czarny (II) szlak pieszy PTTK: Chrzypsko Wielkie → Łężeczki → Chrzypsko Małe → jez. Liśnia → do szlaku żółtego

Zobacz też

• Chrzypsko Małe
• Jezioro Chrzypskie

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Chrzypsko Wielkie”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 230–231.

Linki zewnętrzne

• Chrzypsko Wielkie, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .