Artur Schroeder
 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 13 kwietnia 1881 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 16 kwietnia 1934 | ||
| Zawód, zajęcie | Polski pisarz, historyk sztuki i krytyk. | ||
| Odznaczenia | |||
   | |||
| |||
| |||
Artur Schroeder (ur. 13 kwietnia 1881 w Przemyślu, zm. 16 kwietnia 1934 w Krakowie) – prozaik, poeta, publicysta, krytyk literacki, teatralny i artystyczny, tłumacz[1].
Życiorys
Po ukończeniu gimnazjum w Rzeszowie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim polonistykę, germanistykę i filozofię, a następnie w Wiedniu, Berlinie[2] (filozofię i estetykę) oraz Dreźnie, Lipsku i Monachium (historię sztuki)[3]. Od 1907 pracował krótko jako nauczyciel we Lwowie, potem poświęcił się działalności literackiej i krytycznej. Po zajęciu Lwowa przez Rosjan został internowany, a następnie wstąpił do POW, w listopadzie 1918 był ochotnikiem podczas obrony Lwowa. W czasie wojny z bolszewikami walczył w szeregach Detachement rtm. Abrahama. W sierpniu 1920 został ciężko ranny pod Zadwórzem (w płuca i w nogę, po czym przewieziony do szpitala we Lwowie[4]). Służbę wojskową zakończył w stopniu podporucznika 14 pułku Ułanów Jazłowieckich.
Debiutował w 1903 wierszami w „Biesiadzie Literackiej” oraz „Słowie Polskim”. Za jego najważniejsze dzieła uważa się powieść W latarni (1933) oraz zbiór opowiadań Orlęta (1919), przełożony na 13 języków[5], w tym na język francuski (1930) i szwedzki (1934), wznowiony w drugim obiegu (1988)[6].
W sezonach 1921/1922–1924/1925 był sekretarzem i kierownikiem literackim Teatrów Miejskich we Lwowie (w 1922 wyreżyserował Klątwę na scenie Teatru Wielkiego)[7].
W 1927 przeniósł się do Krakowa, gdzie objął stanowisko sekretarza Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. Publikował m.in. w dzienniku „Czas” oraz „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”. Współpracował ponadto z miejscową rozgłośnią Polskiego Radia. W 1934 padł ofiarą bezwzględnej walki prowadzonej w TPSP – został niesłusznie oskarżony przez Adolfa Szyszko-Bohusza (ówczesnego prezesa Związku Artystów Plastyków) o finansowe nadużycia i odebrał sobie życie. Sądownie przeprowadzone badanie ksiąg TPSP nie wykazało żadnych malwersacji[8].
Jako radny Krakowa został pochowany na koszt miasta na cmentarzu parafialnym w podkrakowskiej Luborzycy. W pogrzebie udział wzięli wojewoda krakowski Mikołaj Kwaśniewski i kompania honorowa Wojska Polskiego. W 1980 r. spoczęła obok niego jego żona, Zofia z Zarzyckich, która po wojnie pracowała w redakcji "Tygodnika Powszechnego". 19 listopada 2023 na jego grobie ustawiono i poświęcono nowy nagrobek, ufundowany przez krakowski oddział IPN[9][10].
Życie prywatne
Trzykrotnie żonaty. Z pierwszą żoną, Marią Daisenberg, pochodzącą z lwowskiej rodziny o austriackich korzeniach, miał syna Jerzego Schroedera, który w czasie II wojny światowej był żołnierzem Batalionu „Skała” AK, a po wojnie profesorem Politechniki Wrocławskiej. Jego wnuczka, Teresa (ur. w 1939 r. we Lwowie), wyszła za mąż za artystę-malarza Franciszka Starowieyskiego[5].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Niepodległości (4 listopada 1933)[11]
- Krzyż Walecznych
- Złoty Krzyż Zasługi (9 listopada 1931)[12]
Twórczość
- Chwile. Poezje (Warszawa 1907).
- Echa (Lwów 1914) – zbiór wierszy.
- Ostatni Hamlet (Lwów 1910) – opowiadania o tematyce psychologicznej.
- Pani Rokicka. Epizod jednej nocy (Wiedeń 1916, 2. wyd. Chicago 1917) – opowiadanie o walce Legionów Polskich.
- Hrabia (Lwów 1918, 2. wyd. Lwów 1925).
- Katalog wystawy sztuki współczesnej (Lwów 1918, 2 wyd. 1923).
- Orlęta (z walk lwowskich) (Lwów 1919, kilka wydań) – opowiadania o polsko-ukraińskich walkach o Lwów, przełożone na język francuski (Les lionceaux, tłum. Helena Broel-Plater Mycielska, wstęp Paul Cazin, Paris 1930) oraz szwedzki (Örnungarna, tłum. Karl-Gustav Fellenius, Stockholm 1934).
- Śladem błękitnym. O sztuce i jej twórcach (Lwów 1921) – zbór sylwetek współczesnych malarzy polskich z przedmową Leona Piwińskiego.
- Tajemnice teatru (Lwów 1922) – antologia tekstów o problematyce teatralnej.
- Awantury teatralne (Lwów 1927) – zbiór felietonów.
- Rozkaz. Sztuka w jednym akcie z czasów walk legjonowych (Lwów 1930).
- Światła na wodzie (Warszawa 1932) – zbiór nowel.
- W latarni (Kraków 1933) – powieść.
Przypisy
- ↑ Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna, t. 15, Kraków 1932, s. 139 .
- ↑ StanisławS. Lam StanisławS., Współcześni pisarze polscy. Literatura piękna. Krytyka literacka, Warszawa 1922, s. 208 .
- ↑ StanisławS. Lam StanisławS. (red.), Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego, t. 4, Warszawa 1927, s. 152 .
- ↑ Kronika. We Lwowie. „Kurjer Lwowski”. Nr 203, s. 6, 20 sierpnia 1920.
- ↑ a b Teresa Schroeder-Starowieyska – Jerzy Turowicz [online], 5 września 2016 [dostęp 2023-11-21] (pol.).
- ↑ ArturA. Schroeder ArturA., Orlęta, AleksanderA. Krass (red.), Łódź 1988 .
- ↑ Artur Schroeder, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2021-04-08] .
- ↑ RościsławR. Skręt RościsławR., Schroeder (Schröder) Artur Władysław Antoni, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 35, z. 4, Warszawa-Kraków 1994, s. 639, ISBN 8386301016 .
- ↑ Instytut GośćI.G. Media Instytut GośćI.G., Upamiętniono obrońcę Lwowa [online], Instytut Gość Media, 20 listopada 2023 [dostęp 2023-11-21] .
- ↑ W Luborzycy poświęcono nowy nagrobek Artura Schroedera. Krakow.ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-04-27)].
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 255, poz. 273 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 346 „za zasługi na polu literackiem i artystycznem”.
Linki zewnętrzne
- Dzieła Artura Schroedera w bibliotece Polona
